مشهد ـ "مزرعه پدری"| قانون توزیع عادلانه آب کامل اجرا نمی‌شود
عضو هیئت رئیسه خانه کشاورز ایران گفت: ما در کشورمان قانونی به نام توزیع عادلانه آب داریم اما این قانون به صورت کامل اجرایی نشده و بخش‌هایی از آن مغفول باقی مانده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهدمقدس، کشاورزی یکی از حوزه‌های اصلی تولید و اقتصاد ایران است که در وضعیت کنونی با مشکلات زیادی مواجه است بحران آب کنونی نیز به آن دامن زده است.
در خراسان رضوی هم کشاورزان مشکلاتی دارند که خبرگزاری تسنیم در قالب پرونده‌ای به نام «مزرعه پدری» به آنها پرداخته و در همین راستا خبرنگار خبرگزاری تسنیم در خراسان رضوی گفت‌وگویی با غلامحسین هادی‌زاده هضو هیئت رئیسه خانه کشاورز داشته که مشروح آن در زیر آمده است.
تسنیم: به عنوان سوال ابتدایی لطفا این را بگویید که چرا از دیدگاه شما کشت گلخانه‌ای راهکار توسعه بخش کشاورزی نیست؟
هادی‌زاده: کشت گلخانه‌ای محدودیت‌هایی دارد و یکی از این محدودیت‌ها هم این است که فقط صیفی‌جات و برخی از سبزیجات را می‌توان با استفاده از آن تولید کرد اما این واقعیت وجود دارد که ما در عرصه کشت غیرگلخانه‌ای ظرفیت‌های خوبی داریم شما جنوب کشور را بگیرید تا بعد از آن استان فارس و مناطق غربی همگی دارای ظرفیت‌های بسیار بالایی در تولید محصولات به صورت خاکی هستند؛ حال ما ظرفیت تولیدمان را در کشت گلخانه‌ای بالا می‌بریم بدون اینکه به بازارهای هدف و برنامه‌ریزی بعد از تولید فکر کرده باشیم.
سبزیجات و صیفی‌جات برخلاف بسیاری از محصولات دیگر که به سرعت وارد چرخه فرآوری می‌شود وضعیت دیگری دارند، آنها باید به سرعت در انبارهای سرد ساماندهی شوند و زیرساخت‌هایی نیاز دارد که سیستم حمل و نقل مناسب، بازارسنجی و توجه به مزیت‌های تولید از جمله آنها است.
رقیب ما در تولید محصولات گلخانه‌ای ترکیه است که محصول آن بین سه دریا تولید شده و آب و هوای آن مدیترانه‌ای است؛ علاوه بر اینها نوسان حرارت در آن 15 درجه است و این در حالی است که این نوسان در کشور ما به 50 درصد می‌رسد؛ اگر میزان سوختی که برای گرم کردن و یا سرد کردن گلخانه‌ها را مصرف می‌کنیم.براساس قیمت اصلی انرژی حساب کنیم اصلا ارزش ندارد.
تسنیم: وضعیت گلخانه‌های ما از نظر تجهیزات و همچنین سخت افزارهایی که در آن مورد استفاده قرار می‌گیرد قدر قابل اعتنار است؟
هادی‌زاده: باید این را در نظر داشت که گلخانه‌های ما نسل ابتدایی گلخانه‌های دنیا است که شامل یک داربست فلزی و یک پوشش پلاستیک بوده و از سیستم‌های هیدرولیک و هوشمند بهره‌ای نبرده‌اند و سرمایه را اتلاف می‌کنند؛ وقتی ما اقلیمی با این سطح از تنوع در کشور داریم چرا باید روی کشت گلخانه‌ای تا این حد تمرکز داشته باشیم ما که کشوری مانند کانادا نیستیم که اقلیمی بسیار محدود داشته باشیم باید بتوانیم با سرمایه‌گذاری مناسب روی سیستم‌های خاکی بهره‌برداری خوبی از آنها داشته باشیم.
همچنین باید به بحث سلامت غذایی نیز توجه داشت چراکه گلخانه یک محیط محدود و مرطوب بوده و بسیار آفت‌پذیر است و مرتب باید سم‌پاشی شده و یا به صورت بیولوژیک با آفات آن مبارزه کرد.
همه این موارد سازمانی منظم را نیاز دارد در نظر بگیرید. در اسپانیا 28 هزار هکتار گلخانه احداث شده که با آخرین فناوری‌های روز مشغول به کار هستند و علاوه بر این بازار مصرف آنها کشورهای اروپایی با درآمد سرانه بالایی 30 هزار دلار است؛ اما در کشور ما مردم چه قدر خیار، توت فرنگی، کلم بروکلی و دیگر محصولات گلخانه‌ای را می‌خرند؟
آیا ما می‌توانیم در گلخانه گندم، ذرت و یا چغندر قند تولید کنیم یا آیا می‌توانیم گیاهان علوفه‌ای تولید کنیم که تبدیل به گوشت شوند. پاسخ این سئوالات خیر است اما متأسفانه به این محدودیت‌ها کسی توجه نمی‌کند.
تسنیم: شما نسبت به وضعیت مدیریت آب اعتراضاتی داشته‌اید و گفته‌ا‌ید که عملا هیچ متولی در این حوزه وجود ندارد می‌توانید این مسئله را قدری باز کنید؟
هادی‌زاده: در کشور ما قانونی به نام توزیع عادلانه آب وجود دارد که از حدود 30 سال پیش شروع به اجرایی شدن کرده، قسمت‌های اصلی از این قانون مغفول واقع شده، یعنی بخشی که مستلزم سرمایه‌گذاری وزارت نیرو و جهاد کشاورزی بوده مورد توجه قرار داده نشده است، در قانون به صراحت آمده که وزارت نیرو ملکف است که کیفیت و کمیت آب‌های هر دشت را حفظ کند اما این موارد رعایت نمی‌شود و پروانه بهره‌برداری چاه‌ها را وزارت نیرو به گونه‌ای صادر کرده که هم اکنون شاهد افت منابع آبی و شوری و تلخی آنها هستیم.
همچنین سرمایه‌گذاری که باید در حوزه‌های آبخیزداری و آب‌خانداری انجام می‌شده صورت نگرفته و شبکه‌های سوم و چهارم و یا دوم زیر سطح که باید آب را به مرکز مصرف برساند انجام نشده؛ امروز که به وضعیت فوق بحرانی رسیده‌ایم انقباضی‌ترین سیاست‌ها را بر روی بخش کشاورزی اعمال می‌کنند یعنی همان بخشی که متولی امنیت غذایی کشور است.
از طرف دیگر گفته می‌شود که باید اقلام راهبردی مانند گندم را در داخل تولید کنیم و این سیاست‌ها دوگانگی دارد؛ اگر قرار است ما خودکفا شویم لازمه آن مصرف آب است؛ البته باید این را در نظر داشت که بهینه‌سازی مصرف آب نیز مد نظر قرار بگیرد.
هم اکنون حدود 10 سال است که سیستم‌های نوین آبیاری را به ما معرفی کرده‌اند که آنها هم ناکارآمد هستند برای اینکه آبی که ما به صورت قطره‌ای به گیاهمان می‌دهیم با تبخیر و تعرق بالایی که در دشت‌های ما وجود دارد به زمین برنمی‌گردد به عبارت دیگر ما در طراحی سیستم‌های آبیاری نوین که سال‌ها برای آن تلاش کرده‌این هم کارایی نداریم؛ در نظر بگیرید در دشتی که 160 روز باد غالب وجود دارد تمام رطوبت تولید شده با سیستم‌های آبیاری بارانی از دشت خارج می‌شود و تنها را سرمایه از بین می‌برد بدون اینکه بهره‌وری وجود داشته باشد.
تسنیم: شما فکر می‌کنید کم بودن آب بها چه قدر در شکل گیری بحران آب مؤثر بوده است؟
هادی‌زاده: ما در بخش کشاورزی تقریبا پولی برای آب پرداخت نمی‌کنیم و برای اینکه پولی پرداخت نمی‌کنیم رقابت شدیدی برای مصرف داریم اگر پول می‌دادیم تا این حد مصرف نمی‌کردیم و به دنبال تغییر الگوی کشت بودیم تا بتوانیم بر اساس آن آب را به بالاترین ارزش افزوده تبدیل کنیم.
تسنیم: البته این تغییر الگوی کشت هم مشکلات ویژه خود را دارد هم اکنون بخش زیادی از اراضی زیر کشت محصولات کم آب‌بر مانند پسته و زعفران رفته‌اند و ادامه این روند سبب می‌شود که محصول مازاد تولید شود و بازاری برای فروش آن وجود نداشته باشد و باز هم معضلات کشاورزان چند برابر می‌شود این از دیدگاه شما یک مشکل نیست؟
هادی‌زاده: این مسئله به علت نبود آمایش درست است که همه به سمت کشت یک محصول می‌روند.
تسنیم: البته این آمایش‌ها وجود داشته اما گاها با اشتباهاتی همراه بود به عنوان مثال بیش از 30 سال پیش شرکت‌های فرانسوی تحقیقاتی انجام دادند و پایه اقتصاد خراسان رضوی را کشاورزی و به ویژه محصول چغندر قند قرار دادند و بر پایه همین چند کارخانه تولید قند و شکر هم در استان تأسیس شد اما حالا سفره‌های آب زیرزمینی تخلیه شده‌اند و دیگر منابع آبی برای چغندر قند وجود ندارد. اما همچنان شاهد کشت این محصول هستیم و از طرف دیگر بخشی از افراد کاشت محصولات کم آب‌بر را آغاز کرده‌اند که با این روند افزایش تولید تا چند سال دیگر صرفه اقتصادی این محصولات هم کاسته شده و در نتیجه کشاورز باز هم متضرر می‌شود راهکار شما برای رفع این چالش‌ها چیست؟
هادی‌زاده: مرکز تحقیقات کشاورزی ما رسالتی دارد که این رسالت را انجام نمی‌دهد در تمام طول این مدت ارقامی که مصرف آب کمی دارند را به ما معرفی نکرده‌اند ما هنوز در حال کار کردن روی ارقامی هستیم که دوره داشت بسیار بالایی دارند و آب زیادی مصرف می‌کنند.ما در کشور مزیت برای تولید بسیاری از محصولات آب‌بر نداریم و باید به مسئله آب مجازی توجه کنیم تا بتوانیم بحران آب را قدری مدیریت کرد.
تسنیم: ما شاهد فزایش قیمت محصولات کشاورزی هم در بازار و هم در مزارع هستیم علت آن را در چه ارزیابی می‌کنید؟
هادی‌زاده: قیمت مواد اولیه گران شده و راندمان بسیار پایین آمده. ما دیگر اینقدر آب نداریم که به یونجه بدهیم که 6 چین برداشت کنیم بلکه 4 چین برداشت می‌توانیم اما چون تقاضا همچنان بالا است بنا به قاعده عرضه و تقاضا قیمت افزایش پیدا می‌کند.
البته در مورد دام باید به این مسئله توجه کرد که آیا واقعا این کشور نیاز به 60 میلیون دام دارد؟ تمام مراتع کشور به علت چرای بی‌رویه از بین رفته و وقتی این اقدام انجام شود پوشش گیاهی از بین رفته و آفت و بیماری به دشتها هجوم می‌آورند و ما مجبوریم تعداد سمپاشی‌ها را افزایش دهیم که خود به خود هم قیمت افزایش می‌یابد و هم سلامت غذا از بین می‌رود.ما در تولید گوشت در کشور مزیت نداریم باید به میزانی که مزیت آن را اریم تولید کرده و مابقی را ازکشورهای پرباران مانند استرالیا و کانادا وارد کنیم.
همچنین باید نکته‌ا‌ی را هم در نظر داشت و آن اینکه 60 درصد محصولات وارد شده در اقتصاد کشاورزی دنیا از مزارع دیم برداشت می‌شوند ما نمی‌توانیم از عمق 200 متر آب را استحصال کرده و با آن چغندر بکاریم و شکر تولید کنیم این کالا را باید از کشورهای دیگر وارد کنیم ما نباید روی 125 میلیون تن تولید محصولات کشاورزی به هر قیمتی اصرار داشته باشیم.
تسنیم: ما هم اکنون شاهد هستیم با اینکه آب و زمین تقریبا به قیمتی بسیار نازل در اختیار افراد قرار می‌گیرد و کشاورزان ما هم تلاش بسیار زیادی می‌کنند اما همچنان این قشر جزو فقیرترین اقشار جامعه هستند خودشان این را می‌گویند که در برخی از سال‌ها بخش زیادی از محصول آنها بدون مشتری باقی مانده و از بین می‌رود شما ایراد این مسئله را در کجا می‌بینید؟
هادی‌زاده: ایراد کار در 4 چیز است کمبود بهره‌وری، خرد بودن اراضی کشاورزی، عدم ورود سرمایه به بخش کشاورزی و عدم مدیریت در این حوزه ایرادهای موجود هستند که سبب به وجود آمدن مشکلات شده‌اند و باید به این مسائل کمبود تکنولوژی‌های به روز را هم اضافه کرد.
تسنیم: لطفا در زمینه این دو مورد آخر قدری توضیح دهید؟
هادی‌زاده: مدیر یک مزرعه باید دانش تولید محصولات کشاورزی را به حدی داشته باشد که به منابع پایه کشور خودش لطمه نزند این دانش در کشور ما وجود ندارد کشاورزان ما اکثرا از قشر بی‌سواد و کم سواد هستند افرادی که از قشر آکادمیک و باتجربه کافی هستند وارد این حوزه نمیش‌وند در نتیجه تولید در کشور دچار یک مشکل ساختاری است.
دوم اینکه هر کس که هیچ کاری برای خود پیدا نکند وارد بخش کشاورزی می‌شود چراکه مدیریت درستی بر روی آن وجود ندارد و این افراد با زمین‌هایی که اغلب از پدرانشان به ارث برده‌اند یک کشاورزی معیشتی را به راه می‌اندازند و علاوه بر به زحمت انداختن خود منابع پایه کشور را نیز از بین می‌برند راه حل این است که زمین‌های خرد تجمیع شده و با ساز و کار تعاونی و یا شرکت‌های سهامی عام مجموعه‌های کشت و صنعت راه‌اندازی شوند.
با توجه به قانون ارث خرد شدن زمین‌ها با همین روند ادامه پیدا می‌کند و کشاورزی تبدیل به نوعی فعالیت معیشتی و به دور از توجیه اقتصادی می‌شود.
تسنیم: شما اگر بخواهید قضاوت کنید که بخش کشاورزی در بحران کنونی آب تا چه میزان مقصر است چه درصدی را بیان می‌کنید؟
هادی‌زاده: بنده کشاورز ناآگاه را اصلا مقصر نمی‌دانم. 95 درصد کشاورزان ما اصلا این را نمی‌دانند که چه اتفاقی رخ می‌دهد و از عظمت مشکل خبر ندارند ما باید سرمایه، فناوری و آگاهی را وارد بخش کشاورزی کنیم و نباید آب و زمین که تنها منابعی هستند که قابلیت تجدید ندارند را به دست هر کسی بسپاریم.
گفت‌وگو از شهرزاد حسینی
انتهای پیام/ش
