قیام ۱۹ دى؛ آغاز انفجار نور
خبرگزاری تسنیم: قیام ۱۹ دى قم، انقلاب اسلامى را وارد مرحله مهم و حساسى کرد. اهمیت و جایگاه این قیام در این بود که اولاً حرکت رو به پیش انقلاب را شتاب بخشید؛ ثانیاً خصلت اسلامى و مردمى نهضت امام خمینى را ثابت و عیانتر ساخت.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، رحلت مرموز آیت ا... سید مصطفى خمینى در آبان 1356 را مىتوان نقطه عطفى در نهضت اسلامى مردم ایران دانست. مجالس یادبود در سراسر کشور برگزار شد و در آن مراسم، تظاهرات گسترده علیه رژیم بهپا شد. از اینرو رژیم تصمیم گرفت با توهین به ساحت حضرت امام خمینى، چهره ایشان را بهعنوان رهبرى نهضت مخدوش کند.
در اواسط دىماه 1356، پیک دربار، نامه ممهور به مهر دربار را به داریوش همایون، وزیر اطلاعات و جهانگردى داد. او نیز نامه را به روزنامه اطلاعات جهت انتشار سپرد. مسعودى، صاحب امتیاز روزنامه، مفاد مقاله را باعث واکنش علما و روحانیون و براى آینده روزنامه خطرناک مىدانست، اما در تماس با وزیر اطلاعات و نخستوزیر، آموزگار، دریافت که برخى از مفاد تند و تحریکآمیز آن به خواست شاه در مقاله آمده است. در این مقاله که با امضاى مستعار «احمد رشیدى مطلق» در روزنامه اطلاعات به چاپ رسید، بهطورصریح، بىحجابى فضلیت و حجاب، کهنهپرستى و ارتجاع معرفى و به ساحت مقدس امام خمینى، اهانت و قیام 15 خرداد 1342، توطئه استعمار سرخ و سیاه معرفى شده بود. با انتشار این مطالب اهانتآمیز، اولین واکنشها در شهر قم آغاز شد. مدرسین حوزه علمیه قم دروس حوزه را در روز 18 دى تعطیل اعلام کردند و در اینروز، طلاب با تشکیل اجتماع بزرگى تظاهرات خود را بهسوى منازل مراجع آغاز کردند و تعدادى از علما و مراجع قم در سخنرانىهاى خود، به حمایت از امام و محکومیت اهانت به ساحت ایشان پرداختند.
بازاریان قم با مشاهده حرکت حوزه علمیه، تصمیم به تعطیلى مغازههاى خود در 19 دى گرفتند. روز نوزدهم دىماه، ساواک و شهربانى به کمک نیروهاى کمکى از تهران واردشده در حوالى مدارس علمیه متمرکز شدند. اقشار مختلف مردم با راهپیمایى بهسوى منازل بزرگان حوزه، رفته رفته خروشانتر مىشدند. نیروهاى رژیم با مشاهده حرکت عظیم مردم تصمیم به حمله گرفتند و تیراندازى شروع شد و در اینروز عده زیادى از طلاب و مردم قم به شهادت رسیده و یا مجروح شدند.
این قیام را باید نقطه عطفى در تاریخ نهضت اسلامى دانست چراکه پس از آن امواج انقلاب اسلامى شدت گرفت و با چهلمهاى پىدرپى مردم نقاط مختلف ایران، دامنه انقلاب فراگیر شد و در نهایت به سرنگونى رژیم پهلوى انجامید.
مژده فتح
نوزده دىماه در میان روزهاى انقلاب همچون خورشیدى در آسمان نیلگون مىدرخشد؛ خورشیدى که در فصل سرما، نهضت را گرمایى دوباره بخشید و امید به فتح را در دلها زنده کرد. نوزدهم دىماه، جارىشدن آیه «اِنّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحَا مُبینا» بر لبهاى تفتیده انقلاب بود.
قیام 19 دى، در ماه محرم، ماه پیروزى خون بر شمشیر، مژده فتح دیگرى را براى اسلام به ارمغان آورد. درخت سرخ انقلاب جوانه زد و شکوفههاى استقلال و آزادى سبز شد تا در بهمن 57 به بار بنشیند. نوزده دىماه یادآور تکبیرهایى است که در برابر شلیک هر گلوله، فضاى کفرآلود آن زمان را مىشکافت و چون تیرى بر قلب طاغوت مىنشست. یاد شهداى مظلوم و گلگونکفن قیام 19 دى و تمامى شهداى اسلام و انقلاب را گرامى مىداریم و خالصانهترین درودها را به روان پاکشان تقدیم مىکنیم.
«اینطور قضایا مهم نیست خیلى، پیش مىآید. براى همه مردم پیش مىآید. خداوند تبارک و تعالى الطافى دارد ظاهر و الطافِ خفیه. یک الطاف خفیهاى خداى تبارک و تعالى دارد که ما علم به آن نداریم، اطلاع بر او نداریم؛ چون ناقص هستیم از حیث علم، از حیث عمل، از هر جهتى ناقص هستیم، از اینجهت در اینطور امورى که پیش مىآید، جزع و فزع مىکنیم، صبر نمىکنیم. این براى نقصان معرفت ماست به مقام بارى تعالى. اگر اطلاع داشتیم از آن الطاف خفیهاى که خداى تبارک و تعالى نسبت به عبادش دارد و اِنَّهُ لَطیفٌ عَلى عِبادِه و اطلاع بر آن مسائل داشتیم، در اینطور چیزهایى که جزئى است و مهم نیست، اینقدر بىطاقت نبودیم؛ مىفهمیدیم که یک مصالحى در کار است، یک الطافى در کار است...»
آنچه در بالا به آن اشاره شده، سخنرانى امام خمینى(ره) در مراسم چهلم فرزندشان حاج آقا مصطفى است که این اتفاق را از «الطاف خفیه الهى» مىدانند. در آن برهه تاریخى، مرگ فرزند را «لطف خفیه الهى» دانستن از سوى امام خمینى(ره) براى بسیارى از مستمعین قابل درک نبود، تا اینکه رحلت این بزرگوار سرمنشاء تحول بزرگى در تاریخ اسلام مىشود.
در واقع رحلت مرموز حاج آقا مصطفى خمینى در یکم آبان 1356 را مىتوان نقطه عطفى در نهضت اسلامى مردم ایران دانست، چراکه بهدنبال این اتفاق، مجالس یادبود متعدد در سراسر کشور برگزار و پس از آن مجالس، تظاهرات گستردهاى علیه رژیم آغاز مىشود. از اینرو رژیم محمدرضا پهلوى، تصمیم مىگیرد با توهین به ساحت
حضرت امام خمینى(ره)، چهره ایشان را بهعنوان رهبرى نهضت مخدوش کند.
یکى از تلاشهاى محمدرضا براى لطمه به شخصیت امام خمینى(ره) نگارش مقالهاى علیه شخصیت «آیت الله روح الله خمینى» در روزنامه «اطلاعات» بود. در اواسط دىماه 1356، پیک دربار، نامه ممهور به مهر دربار را به داریوش همایون، وزیر اطلاعات و جهانگردى داد. او نیز نامه را به روزنامه اطلاعات جهت انتشار سپرد.
مسعودى، صاحب امتیاز روزنامه، مفاد مقاله را باعث واکنش علما و روحانیون و براى آینده روزنامه خطرناک مىداند، اما در تماس با وزیر اطلاعات و نخستوزیر آموزگار، درمىیابد که برخى از مفاد تند و تحریکآمیز آن به خواست شاه در مقاله آمده است. در این مقاله که با امضاى مستعار «احمد رشیدى مطلق» در روزنامه اطلاعات در تاریخ 17 دىماه به چاپ رسید، به ساحت مقدس امام خمینى رحمه الله (آنزمان در نجف اشرف تبعید بودند) اهانت و قیام 15 خرداد 1342، توطئه استعمار سرخ و سیاه معرفى شده بود.
با پخش سراسرى روزنامه اطلاعات و رسیدن آن به شهر قم، اولین واکنشها آغاز شد. طلاب جوان، پس از خواندن مقاله، به خشم آمدند. مدرسین حوزه علمیهى قم پس از اطلاع از محتواى مقاله، در بیت آیت الله حسین نورى گرد آمدند تا اقدامى هماهنگ علیه رژیم داشته باشند و پس از بررسى ابعاد گوناگون مسأله، تصمیم گرفته شد که هجدهم دى درسهاى حوزه تعطیل شود.
صبح هجدهم دى، طلاب با تشکیل اجتماعى بزرگى، تظاهرات و راهپیمایى خود را آرام بهسوى منازل مراجع وقت آغاز کردند و با تجمع در مقابل منازل ایشان با دادن شعارهایى به حمایت از امام (قدس سره) پرداختند. نیروهاى امنیتى ابتدا با یورش به صف تظاهرکنندگان سعى در متفرقنمودن و ممانعت از راهپیمایى طلاب کردند. اما وقتى با مقاومت آنها روبهرو شدند، اعلام کردند در صورتىکه راهپیمایان شعار ندهند و آرام حرکت کنند، مىتوانند به تظاهرات خود ادامه دهند. عدهاى از طلاب در مقابل بیت مرحوم آیت الله العظمى گلپایگانى (قدس سره) تجمع کردند و معظم له طى سخنانى فرمودند: «اینها به آن آقا (امام خمینى) توهین نکردند. اینها به ما توهین کردند، براى اینکه اینها با این کارشان نشان دادند و خواستند بگویند که آن آقا (امام خمینى) با ما مخالف است و مفهوم حرفشان این است که ما با اینها (رژیم شاه) موافقیم. اینکه ما با اینها موافقیم، توهین به ماست. ما در گذشته با اینها مخالف بودهایم و در آینده نیز مخالف خواهیم بود.»
سپس راهپیمایان، در مقابل منزل مرحوم علاّمه طباطبایى (قدس سره) تجمع کردند. اما بهعلت کسالت علامه، آیت الله محمد یزدى، به نمایندگى از طرف ایشان راجع به شخصیت امام خمینى (قدس سره) و مبارزات آنبزرگوار و محکومیت رژیم پهلوى در اهانت به امام (قدس سره) و روحانیت، سخنانى ایراد کرد.
تظاهرکنندگان، آنگاه در مقابل منزل و مدرسهى آیت الله مکارم شیرازى تجمع کردند و ایشان طى سخنان فرمودند: «مسأله، مسألهى هتاکى نسبت به آیت الله العظمى آقاى خمینى نیست، این در واقع هتاکى به تمام مقدسات و به همهى ماست... طلاب نباید از همدیگر جدا شوند و باید وحدت داشته باشند. اگر بناست زنده بمانیم، همه باید زنده بمانیم و اگر بناست بمیریم، همه باید بمیریم، جدایى بین ما نخواهد بود.»
بعد از آن طلاب به منزل آیت الله وحید خراسانى رفتند. ایشان در اجتماع طلاب و تظاهرکنندگان، درباره مسألهى آزادى زن و جایگاه آن در اجتماع از نظر اسلام سخنرانى کردند.
بازاریان قم با مشاهده حرکت حوزهى علمیه به حمایت از آن تصمیم گرفتند که مغازههاى خود را روز نوزدهم دى باز نکنند. روز نوزدهم دى، بازار تعطیل شد. سازمان اطلاعات و امنیت قم و شهربانى به کمک نیروهاى کمکى که از تهران وارد شده بودند، در سطح شهر، بهویژه در حوالى مدارس علمیه و مرقد حضرت معصومه - علیهاالسلام - متمرکز شدند.
اقشار مختلف مردم و طلاب در مقابل مدرسهى خان و میدان آستانه تجمع کردند و باز راهپیمایى بهسوى منازل بزرگان حوزه را آغاز نمودند. منزل اول، بیت آیت الله میرزاهاشم آملى (قدس سره) بود. وقتى تظاهرکنندگان به مقابل منزل ایشان رسیدند، آیت الله آملى طى سخنانى به بیان عظمت و شخصیت فوق العاده امام (قدس سره) پرداخت و هیأت حاکمه و رژیم پهلوى را مورد نفرت روحانیت و ملت قلمداد کرد.
ساواک قم طى گزارشى چنین مىنویسد: «ساعت 30:10 صبح، بیش از 5000 نفر از طلبههاى علوم دینى در مسجد اعظم اجتماع کردند و از آنجا به منزل چند تن از روحانیون رفتند و از آنان خواستند که از امام خمینى دفاع کنند.» نیروهاى رژیم با آرایش ضد شورش، ماشینهاى آبپاش و نفربرهاى نظامى در انتظار تجمع بعد از ظهر مردم قم بودند که مردم قصد راهپیمایى بهسوى خیابان بیگدلى و منزل آیت الله نورى را داشتند.
بعد از تجمع مردم، آیت الله نورى طى سخنانى چنین گفت: «هرکجا نهضت قابل توجهى بهوجود آمده، روحانیت راستین اسلام در پیشاپیش آن در حرکت بوده و رهبرى نهضت بهدست آنان هدایت مىشد، روحانیت در حرکت جامعه نقش مؤثر و خلاّقى داشته است. مردم مسلمان، با روحانیتِ اصیل هستند. روحانیت اصیل با آیت الله العظمى آقاى خمینى و در پشت سر ایشان است و مبارزهى دستگاه طاغوتى با اسلام و رهبرى آیت الله خمینى به جایى نخواهد رسید.»
پس از سخنان آیت الله نورى، انبوه جمعیت که به ده هزار نفر مىرسید، راهپیمایى را آغاز و مىخواستند از طریق خیابان ساحلى به منازل آیات سلطانى طباطبایى و مشکینى بروند. اولین نشانههاى درگیرى بهوسیلهى مأموران رژیم رخ داد. یکى از آنها شیشه بانک صادرات را شکست و مأمور دیگرى همان شیشه را با پاره آجر نشانه گرفت. همین بهانه کافى بود که اسلحهها به طرف مردم نشانهگیرى شود. با دستور فرمانده نیروهاى امنیتى، تیراندازى شروع شد. با به زمین افتادن تعدادى از مردم، جمعیت در کوچههاى اطراف پناه گرفتند. مردم با هر آنچه که بهدست مىآوردند، مقابل مأموران مسلح رژیم ایستادند. جنگ و گریز تا ساعاتى از شب ادامه یافت.
مجروحان به بیمارستان بزرگ شهر منتقل شدند و عدهاى براى آگاهى از اوضاع مصدومین روبهروى بیمارستان اجتماع کردند. در این روز دستکم شش نفر شهید و دهها تن زخمى شدند. مردم به خیابانهاى اطراف رفته، این شعار را سر مىدادند: «از جان خود گذشتیم، با خون خود نوشتیم، یا مرگ یا خمینى». این شعار زیبا در پایان آنروز غمانگیز، عشق بىکران مردم را به رهبر محبوب خویش نشان مىداد.
بعد از این حادثه، طلاب و علماى قم با انتشار اعلامیهاى ضمن محکومکردن کشتار مردم بىدفاع، این سؤال را مطرح کردند که آیا فضاى باز سیاسى به این معناست که اگر کسانى به مطالب غیرواقعى روزنامه اعتراض کنند، باید با گلوله پاسخ بگیرند؟ رژیم، شب بیستم دىماه شهر را مملو از نیروهاى امنیتى کرد و بهنوعى در شهر حکومت نظامى اعمال کرد.
عکسالعمل رژیم
رژیم پهلوى بعد از واقعهى خونین 19 دى، عدهاى از کارمندان و اعضاى حزب رستاخیز را جمعآورى و با بهراهانداختن تظاهراتى نمایشى، سعى کرد وانمود کند که روشنفکران ایران، «شورش مرتجعین قم» را محکوم مىکنند.
تظاهرکنندگان صبح روز 23 دى 1356، سوار بر اتوبوسها راهى قم شدند و طى یک راهپیمایى، به حمایت از شاه پرداخته و «جاوید شاه»گویان به سمت حرم حرکت کردند.
عکسالعمل دیگر رژیم بهمنظور انحراف افکار عمومى از رهبرى امام (قدس سره) اجازهدادن فعالیت به برخى از گروههاى موافق سلطنت بود که خواهان اصلاحات جزیى بودند. در همین دوران، اعلام موجودیت «کمیته دفاع از آزادى و حقوق بشر» در شمار اخبار جالب توجه است. نماینده هیأت اجراییه این کمیته با دعوت از خبرگزارىهاى معتبر جهان بهطور رسمى موجودیت این کمیته را اعلام کرد.
حضور همه اقشار
ویژگى خاص قیام نوزده دى شرکت و همکارى همه اقشار مردم بود. این قیام نیز همچون همیشه با رهبرى روحانیت شکل گرفت، اما اگر حمایت و پیوستن مردم به روحانیت نبود، به پیروزى نمىرسید. پس از اینکه علما دروس حوزه را تعطیل کردند، اقشار مختلف مردم نیز به آنان پیوستند. بازاریان با تعطیلکردن بازار قم، نقش عمدهاى در اعتراض به اقدامات نظام داشتند. مردم نیز پیر و جوان وارد صحنه مبارزه شدند و در حمایت از امام خمینى(ره) و روحانیت با علما و طلاب همراهى کردند.
واکنش مطبوعات و رسانهها
مطبوعات و رسانههاى آنزمان ابتدا با قضیه 19 دى بسیار گذرا برخورد کرده، آنرا تحقیر نمودند. آنها تلاش کردند که قیام را بسیار کوچک جلوه دهند و وانمود کنند که هیچ اتفاقى رخ نداده است. همچنین تظاهرکنندگان را مشتى افراد معلومالحال لقب دادند که از این شهر به آن شهر در حال ترددند. «سرکوب اغتشاش قم» تعبیرى بود که در رسانهها درباره قیام به کار برده شد ولى پس از آن از تیترهایى نظیر: «تظاهرات قم به خاک و خون کشیده شد» استفاده کردند و این، نشان مىداد که در رسانهها، افکار روشن و طرفدار حضرت امام(ره) و انقلاب، یافت مىشود. بههرحال این قیام بر روند انقلاب تأثیر بسیار گذاشت و سانسورهاى خبرى و تحقیرها نتوانست جلو قیام و انتشار خبر آنرا در سراسر کشور بگیرد.
فریادى که آسمان ایران را شکافت
مقام معظم رهبرى (مدظله العالى) در زمان ریاست جمهورى خود در سالروز قیام 19 دى پیامى صادر کردند که بخشى از آن چنین است: «نوزدهم دىماه یادآور قهرمانىهاى مردم ایثارگر قم، شهر قیام و شهادت و روز آغاز مبارزه قاطع و مستمر امت اسلامى با رژیم منحوس پادشاهى است. در نوزدهم دىماه هزار و سیصد و پنجاه و شش و در اوج قدرت رژیم شیطانى پهلوى، در روزهایى که استبدادِ به جنون کشیده شاه خائن، کار عمال و کارگزاران رژیم را به گستاخى و وقاحت کشانده و اختناقِ حاکم همه فریادهاى ملت محروم و دربند را در سینه خفه کرده بود یکباره فریاد پرخروش و هماهنگ مردم قم آسمان ایران را شکافت و خواب دژخیمان پهلوى را بر آشفت. مقاله توهینآمیزى که به دستور شاه خائن علیه امیر مستضعفان و مرجع شیعیان جهان به چاپ رسیده بود، همچون جرقهاى باروتِ خشم مردم مسلمان قم را منفجر ساخت. رژیم نامردمى حاکم نیز بنا به ماهیت ضد خدایى و ضد خلقى خویش دستور داد تا مزدورانش به روى مردم بىدفاع آتش گشودند و خون پاک و مطهر مسلمانان مبارز را به زمین ریختند. قیام دلیرانه مردم قم نقطه شروع مبارزهاى بىامان بود که تا لحظه سقوط حکومت رجّالگان رژیم پهلوى ادامه یافت و پس از آن نیز تا امروز در جبهههاى داخلى و خارجى ادامه دارد و خواهد داشت».
نتایج و پیامدهاى قیام نوزدهم دى
این واقعه بهلحاظ نتایج و پیامدها از چند نظر شایان توجه است:
1- سازش شاه و کارتر و تو خالى بودن شعار فضاى باز سیاسى شاه را به مردم نشان داد.
2- ثابت کرد که شاه از حرکت مذهبى - سیاسى به رهبرى روحانیت و در رأس آنها امام خمینى (قدس سره) بیش از هر حرکت سیاسى دیگر وحشت دارد.
3- آنچه را که رژیم از آن وحشت داشت، به تبع قیام نوزده دى بهوقوع پیوست و حوزههاى علمیه و روحانیت در خط امام (قدس سره) به حرکت در آمدند و زمینهاى فراهم گردید که نهضت در مسیر صحیح مبارزه قرار گیرد و ترفندهاى بعدى رژیم را نیز بىاثر کرد.
4- روشن شد که جریان حقوق بشر و فضاى باز سیاسى، طلیعهاى براى میداندادن به ملىگراها، لیبرالها و... بوده و آمریکا و رژیم شاه، عملاً در جذب مردم بهسوى میانهروها موفقیتى نداشتهاند و آنان هیچ پایگاهى در میان مردم ندارند.
5-متحجرین حوزهها و کسانىکه مروج جدایى دین از سیاست بودند و همواره درس و بحث و فقه و اصول و... را به مبارزه با شاه ترجیح مىدادند، شکست خوردند و مردم نیز فهمیدند که باید سراغ چه کسانى بروند.
6- ماهیت رژیم ضد مردمى شاه را براى بسیارى آشکار کرد. از آن پس بود که شعار «مرگ بر شاه» شعار اصلى و تکیه کلام تودههاى انقلابى شد.
7-باعث تعمیق و مردمىشدن نهضت و شرکت تودههاى مذهبى، بهویژه جوانان گردید.
9- برخى از احزاب و جمعیتهایى که حرکت سیاسى خود را با اتکا به حقوق بشر کارتر و فضاى باز سیاسى ایجادشده توسط شاه و در چارچوب قانون اساسى شکل داده بودند، بهتدریج از مردم جدا شدند و به دامن آمریکا و غرب پناه بردند.
10- با قیام قم، آهنگ حرکت انقلاب بهصورت «استراتژى چهلمها»ى پشت سر هم، با صورت و محتواى کاملاً اسلامى شتاب فزاینده و گستردهترى به خود گرفت و رهبرى امام (قدس سره) بهعنوان نقش اصلى مبارزه با رژیم شاه ظاهر شد.
نتیجهگیرى
قیام 19 دى قم، انقلاب اسلامى را وارد مرحله مهم و حساسى کرده بود. در اثر این قیام، زنجیرهاى از حوادث و رویدادهاى سرنوشتساز و اثرگذار در سطح کشور پدید آمد؛ بهطورىکه مبارزان و در رأس آنان امام(ره) بهتر و بیشتر از پیش از نتایج آن استفاده و روند پیچیده نهضت را به سمت پیروزى حتمى هدایت و رهبرى کردند. اهمیت و جایگاه این قیام در این بود که اولاً حرکت رو به پیش انقلاب را شتاب بخشید؛ ثانیاً خصلت اسلامى و مردمى نهضت امام خمینى را ثابت و عیانتر ساخت.
کشتار مردم قم در روز 19 دى و سرکوب شدید و خشن قیام عمومى در این شهر، باعث به اوج رسیدن اعتراضات و راهپیمایىها در اغلب شهرهاى ایران در روزهاى بعد مىشود و از همین نقطه است که رژیم مقتدر و با ثبات پهلوى دچار بحران عمیق و انقلاب مىگردد.
انتهای پیام/
