«اعتدال» در کشاکش دو نگرش

به گزارش گروه "رسانه‌های دیگر" خبرگزاری تسنیم، «اعتدال در کشاکش دو نگرش»عنوان یادداشت روز روزنامه جوان به قلم محمدجواد اخوان است که در آن می خوانید؛

گفتمان ها و خرده گفتمان ها معمولاً در بستر اجتماعی ساخته می شوند و تسری آنها نسبت مستقیمی با کارآمدی و راهیابی آنها به حوزه قدرت دارد. از این منظر خرده گفتمان اعتدال نیز – اگر قائل به تعریف آن در حوزه گفتمانی باشیم- از این قاعده مستثنا نیست. اینکه آیا شعار اعتدال منتظر به روی کارآمدن دولت یازدهم شده است یا آنکه دولت یازدهم با روی کارآمدنش به دنبال ترویج این شعار؛ امر مهمی است که البته از حوصله این نوشتار خارج است. با این حال از آن رو که دولت وجهه همت خود را ترویج این حرکت و حرکت در مسیر این شعار قرار داده است، تأملی کوتاه در آن لازم است.

واژه «اعتدال» را می توان از منظر لغوی میانه روی و دوری از افراط و تفریط تعریف نمود. با این حال آنچه دشوار می نماید فهم دقیق اصطلاحی و مصداقی از آن است. دلیل این امر نیز ابهاماتی که در مصداق یابی این مفهوم و نیز سلایق گوناگون انسان ها است. تقریباً همه افراد عاقل دوری از افراط و تفریط را می پسندند، اما محل منازعه، مصادیق افراط و تفریط است. افراطی ترین یا تفریطی ترین افرادی که می شناسیم و از نظر ما افراطی یا تفریطی تلقی می گردند، آنگاه که به آنها این لقب داده شود، از آن تبری جسته و خود را معتدل معرفی می کنند. احتمالاً کسان دیگری را نیز یافته که در جایگاه افراط و تفریط قرار دهند تا با قرار دادن خود در میانه آن خود را معتدل قلمداد کنند. با این اوصاف طیف بندی تفکرات و قرار گرفتن در میانه طیف ها لزوماً به معنای اعتدال نیست. اگر ابطال نگاه نسبی گرایانه را از دیدگاه تفکر اسلامی بپذیریم، روشن است که اعتدال حقیقتاً باید یا وجود نداشته باشد یا ما به ازایی دقیق در جهان خارج داشته باشد. به این معنا که اعتدال یک امر نسبی نخواهد بود که یک شخص یا جریان سیاسی خود را مسئول تعریف و مصداق یابی آن بداند، بلکه معیاری مبتنی بر ارزش های دینی است و بر پایه آن قابلیت شاخص سازی و تبیین دارد.

بر این اساس دو تعریف کلان می توان از اعتدال را فهم کرد. تعریف نخست، تعریفی در چارچوب ارزش های دینی و گفتمان انقلاب اسلامی است و افراط و تفریطی که اعتدال از آنها پرهیز می کند نیز بر این بنیان ها تعریف و تبیین می شود. غیریت سازی اعتدال با مفاهیم و مصادیق افراط و تفریط روشنگر حدود و ثغور آن خواهد بود. در چارچوب اندیشه دینی از مصادیق عملی افراط و تفریط به عنوان «منکر» یاد شده است، از این رو می توان امر به معروف و نهی از منکر را امر به اعتدال و نهی از افراط و تفریط دانست. دشمن شناسی، استکبارستیزی و ایستادگی در مقابل زیاده خواهی سلطه گران در همین قالب معنا می یابد این نوع جهان بینی و نگرش به مفهوم اعتدال، آن را کاملاً در چارچوب های دینی قابل فهم می کند.

تبیین دیگری که از اعتدال می توان ارائه کرد، نگاهی سلیقه ای و البته سیاسی بدان است. این به معنای پایین آوردن یک توصیه دینی در حد تابلوی یک جریان سیاسی و وسیله ای برای تأمین مقاصد آن است. در این نگاه، هر شخص می تواند مطابق میل خود غیر خود یا مخالفین خود را مظهر افراط و تفریط تلقی کند و با این حربه آن را از میدان به در کند. این نوع تلقی می تواند ابزاری برای تسویه حساب سیاسی، پاک سازی ساختار مدیریت کشور از نیروهای غیرهمسو باشد، حتی پیامدهای ناگوارتر آن، معرفی کردن آرمان ها و ارزش های انقلاب یا اقدامات متناسب با آن به عنوان مظاهر افراط است که نتیجه آن یکی تلقی کردن سازشکاری و تسلیم شدن در مقابل زیاده خواهی های دشمنان به عنوان اعتدال است. اینها همه ممکن الوقوع و نتیجه عدم تعریف اعتدال در چارچوبی بنیادین و دست یازیدن به آن به عنوان شعاری صرفاً سیاسی است.

اکنون دولت یازدهم در آزمونی دشوار قرارگرفته است. از یک سو همه می دانیم اعتدال شعاری اسلامی است و علت اصلی تأیید و حمایت نظام اسلامی نیز همین امر می باشد. در مقابل نیز هستند کسانی که آن را در حد شعاری جناحی و گروهی تقلیل داده و مطلوب آنها صرفاً بهره برداری سیاسی از آن است. اگر دولت یازدهم از فرصت راهبردی که در پیش رو دارد با بهره گیری از این شعار در جهت رفع مشکلات مردم و تحقق اهداف نظام و انقلاب استفاده کند، می توان امیدوار بود که اعتدال به معنای حقیقی کلمه و نه شعاری آن محقق شده است اما اگر جریانات سیاسی ای که به دنبال اهداف خویش هستند و بعضاً نیز به دولت یازدهم به عنوان پل پیروزی خود می نگرند، موفق شوند اعتدال را مستمسک پیشبرد مطامع سیاسی خود قرار دهند، اعتدال به ضد خود تبدیل شده، فرجامی جز اصلاحاتی که دوم خرداد سردمدار آن بود، نخواهد داشت. اینچنین است که رهبر معظم انقلاب اسلامی فرمودند: « اعتدال، شعار بسیار خوبی است، ما هم تأیید می کنیم اعتدال را؛ افراط محکوم است و بد است. سفارشی که من می کنم این است که مراقب باشید جریان های مؤمن را با شعار اعتدال کنار نزنند؛ بعضی ها این کارها را دارند می کنند، من می بینم در صحنه سیاسی کشور؛ با شعار اعتدال، با شعار پرهیز از افراط، سعی می کنند جریان مؤمن را که درخطرها آن جریان است که زودتر از همه سینه سپر می کند، آن جریان است که دولت ها را در مشکلات واقعی به معنای حقیقی کلمه حمایت می کند، کنار بزنند؛ مراقب باشید. اسلام، مظهر اعتدال است. این اَشِدّاءُعَلَی الکفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم اعتدال است؛ قتِلواالَّذینَ یلونَکم مِنَ الکفّار اعتدال است؛ امربه معروف و نهی ازمنکر اعتدال است - اعتدال اینها است دیگر - معنای اعتدال این نیست که ما از کارهای احساس وظیفه ای که فرد مؤمن، جریان مؤمن، مجموعه مؤمن انجام می دهد، جلوگیری کنیم.»

انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.