«فلسفه برای کودک» به عنوان پز روشنفکری و کالایی لوکس و تجاری به دست سودجویان افتاده است
خبرگزاری تسنیم:گروه «فلسفه و کودک» بنیاد حکمت اسلامی صدرا با اینکه ایده ابتدایی فلسفه برای کودکان را برخاسته از فرهنگ غربی می‌داند ولی هیچگاه در پی اشاعه آن به همان روش نبوده است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، گروه فلسفه و کودک بنیاد حکمت اسلامی صدرا در سال 1373 با رهنمودهای مقام معظم رهبری تاسیس شد و تاکنون گامهایی را در پرورش و گسترش تفکر و خردورزی در کودکان و نوجوانان برداشته است. گروه فلسفه و کودک علاوه بر تحقیق و تفحص درباب برنامه فلسفه برای کودکان در سطح جهان تلاشهای بسیاری را جهت پایه‌گذاری فلسفه و کودک به روایت اسلامی و ایرانی یا به عبارت دقیقتر، فلسفه و کودک بومی برداشته است.
انتشار نشریه تخصصی «فلسفه و کودک»، برپایی سایت «فلسفه و کودک»، برگزاری کارگاه‌هایی در مدارس، و نیز برگزاری نشستهای تخصصی در این حوزه از جمله فعالیتهایی است که در این سالها در گروه فلسفه و کودک بنیاد حکمت اسلامی صدرا به انجام رسیده است. به بهانه معرفی و تحلیل فعالیت‌های گروه فلسفه و کودک بنیاد حکمت اسلامی صدرا، با مدیر این گروه خانم دکتر حسینی که از صاحب‌نظران و متخصصان این شاخه عملی از فلسفه به شمار می‌رود به گفت‌وگو نشستیم. متن کامل این گفت‌وگو در ادامه می‌آید:
تسنیم: امروزه برنامه پرورش خردورزی و تفکر در کودکان و نوجوانان در سطح بین‌المللی با نامهای گوناگون چون «فلسفه برای کودکان»، «فلسفه با کودکان» و… و به شیوه‌های گوناگون دنبال می‌شود. لطفاً علاوه بر بیان پیشینه گروه فلسفه و کودک بنیاد حکمت اسلامی صدرا، اهداف و دستاوردهای آن از زمان تاسیس تاکنون، وجه تفاوت محتوایی و روش‌شناختی برنامه «فلسفه و کودک» را با دیگر برنامه‌های پرورش تفکر در کودکان و نوجوانان توضیح دهید؟
در آغاز لازم می‌دانم توضیحی درباره تفاوت «فلسفه برای کودکان» (P4C) و «فلسفه و کودک» (PAC) بدست دهم. بنیاد حکمت اسلامی صدرا پس از سالها مطالعه و تحقیق برروی برنامه (P4C) آن را درآمیخته و گره خورده با فرهنگ، فلسفه و تمدن غرب تشخیص داد و برای آن که تفاوت ریشه¬ای و اساسی برنامه کار خود را با برنامه‌ای که امروزه در غرب دنبال می‌شود نشان دهد، عنوان «فلسفه و کودک» (PAC) را برای خود برگزید. هم¬اکنون، این بخش از بنیاد با نام «فلسفه و کودک» در جهان شناخته شده است. دراینجا البته بحث بر سر تغییر عنوان نیست بلکه تفاوت¬های اساسی و محتوایی نیز وجود دارد.
در مورد پیشینه گروه «فلسفه و کودک» بنیاد حکمت اسلامی صدرا باید بگویم که این گروه کار خود را از حدود سال 1373 با شکل‌گیری بنیاد حکمت اسلامی صدرا با همت گروهی از متخصصان تعلیم و تربیت آغاز کرد. یکی از کارهایی که در آغاز در این گروه انجام شد رصد علمی و اینترنتی آثار و نهادهایی بود که در این زمینه در جهان با عناوین «فلسفه برای کودکان» و «فلسفه با کودکان» کار می‌کردند.
اعضای گروه به‌موازات فعالیتهایی که در زمینه بومی‌سازی این پدیده نوظهور فرهنگی (که در آن زمان در ایران و بیشتر کشورهای آسیایی بی‌سابقه بود) و با بهره‌گیری از آموزه‌های فلسفه تعلیم و تربیت در اسلام و حکمت متعالیه و با بررسی دقیق و عمیق منابع منتشر شده در این زمینه در سطح جهانی توانستند به نقد و بررسی مکاتب و دیدگاه‌های خارجی و داخلی بپردازند و طرح ابتدایی نسخه آمریکایی «فلسفه برای کودکان» را که استواری و اتقان لازم را نداشت و با فرهنگ ایرانی-اسلامی هم سازگار نبود به کناری بنهند. هرچند کار در این زمینه هنوز تمام نیست و ادامه دارد.
کودکان فیلسوف به دنیا می‌آیند ولی با تربیت نادرست، اندیشیدنِ درست را از دست می‌دهند
درمورد بخش دیگر پرسش که درباره اهداف برنامه «فلسفه و کودک» بود باید بگویم که هدف در واقع این است که قدرت تفکر و روحیه استدلال و حقیقت‌جویی و نقدپذیری را در کودکان و نوجوانان پرورش دهیم و سطح تفکر استدلالی و فطری کودک و نوجوان را که درواقع برآمده از همان فطرت الهی آنهاست ارتقا دهیم. کودکان، به تعبیری معروف، در واقع فیلسوف به دنیا می‌آیند. ولی آهسته آهسته براثر تربیت نادرست در خانه و مدرسه مهارت اندیشیدن راست و درست در آنها تضعیف می‌شود و می‌پژمرد و تقلید از همسالان و تاثیرپذیری از اطرافیان و تلویزیون و امروزه اینترنت جای تفکر و اندیشه فعالانه و نقادانه را می‌گیرد. بنابراین، آنان پاسخ هر پرسش را آماده می‌خواهند و گاهی اصلاً پرسش کردن را کاری بیهوده می‌شمرند. درواقع کاری که فلسفه می‌تواند انجام دهد و به کار این گروه سنی یعنی کودکان و نوجوانان بیاید و مفید فایده واقع شود همین پیدا کردن انگیزه و تعالی و تکامل آن در جهت بهتر فکر کردن درباب پدیده‌ها و نقد نظریه‌ها و اندیشه‌های دیگران است. تفکر درواقع پایه و روح فلسفه است و اگر علوم انسانی مانند فلسفه گرهی از مشکلات جامعه نتواند باز کند به درد نمی‌خورد.
تسنیم: گروه «فلسفه و کودک» در بنیاد حکمت اسلامی صدرا کار می‌کند و این امر این پرسش را به ذهن متبادر می‌کند که آیا در حکمت متعالیه ملاصدرا و به طور کلی در حکمت و فلسفه اسلامی می‌شود در راستای اهداف برنامه «فلسفه و کودک» که چنانکه گفتید روایت اسلامی-ایرانی تعلیم و تربیت فکری-فلسفی کودکان و نوجوانان هست بهره برد یا نه؟ لطفاً در این زمینه نیز توضیح بفرمایید؟
فلسفه صدرایی بصیرتهای فلسفی، عرفانی و دینی‌ای دارد که برای کودکان مفید است
ملاصدرا در واقع حکمت را به دو شاخه نظری و عملی تقسیم می‌کند: حکمت عملی و حکمت نظری. حکمت عملی درحقیقت کاربردی کردن حکمت نظری در جامعه است، یعنی استفاده از حکمت در زندگی روزمره به انحاء گوناگون. پرورش تفکر در کودکان و نوجوانان، شاخه‌ای از حکمت عملی است که حکیمان مسلمان همچون خواجه نصیر، ابن سینا و ملاصدرا به آن اشاره داشته‌اند و از این رهگذر مبانی این طرح در حکمت عملی فلسفه اسلامی نهفته است. در حکمت نظری انسان دارای قوه عاقله است که همان قدرت تفکر و استدلال‌ورزی است. مبنای تعلیم و تربیت ما در برنامه فلسفه و کودک باید بر اساس شکوفا کردن استعداد ذاتی انسان در جهت رسیدن به حکمت نظری باشد و دستیابی به حکمت نظری مقدمه و سرچشمه حکمت عملی است. در فلسفه صدرایی بصیرتهای ژرف فلسفی، عرفانی، حکمی و دینی‌ای یافت می‌شود که می‌توان به کودکان و نوجوانان آموزش داد. البته این بصیرتها زمانی موثرترند که کودکان تربیت دینی نیز دیده باشند.
گروه «فلسفه و کودک» بنیاد حکمت اسلامی صدرا با اینکه ایده ابتدایی فلسفه برای کودکان را برخاسته از فرهنگ غربی می‌داند ولی هیچگاه در پی اشاعه آن به همان روش نبوده است. هدف در طی این سالها که از تاسیس گروه فلسفه و کودک می‌گذرد تنها عمل به این آیه شریف بوده است که «فبشر عبادی الذین یستمعون القول و یتبعون أحسنه». هدف شنیدن سخنان در این زمینه و دنبال کردن بهترین آنهاست.
هدف غرب نهایتا تربیت شهروند دموکرات است، ولی هدف ما تربیت انسان کامل
ما طی سالها فعالیت در این مرکز، این طرح را کاملاً بومی کرده‌ایم و به این نتیجه رسیده‌ایم که فلسفه و کودک در ایران در هدف، مبانی و محتوا با روشهای غربی متفاوت است. هدف در برنامه فلسفه برای کودکان غربی در نهایت تربیت شهروند دموکراتیک است حال آنکه هدف در برنامه اسلامی-ایرانی فلسفه و کودک تربیت انسان کامل و رستگاری به معنای واقعی آن است. مبانی فلسفه غرب اگزیستانسیالیستی و اومانیستی است و در داستانها و متون آنان نسبی‌گرایی ملاحظه می‌شود. درمقابل، مبانی کار ما، فلسفه اسلامی و اعتقاد به اصول اخلاقی است و در این سالها تلاش کرده‌ایم محتواهایی برای کار با کودکان متناسب با سن آنها و با بهره‌گیری از متون کهن ایرانی-اسلامی فراهم کنیم که الحمدلله مورد پسند کودکان و نوجوانانی که ما در بعضی مقاطع در مدسه با آنها سر و کار داشته‌ایم نیز بوده است. این داستانها ابزارهایی برای ایجاد انگیزه بحث و گفتگو در کلاس درس فراهم می‌کنند که علاوه بر آموزش تفکر، مفاهیم اخلاقی و آداب بحث علمی را نیز به کودکان یاد می‌دهد.
خطر جدی برای پیاده‌سازی این طرح این است که افراد نالایق و ناکارآمد در گوشه و کنار کشور، حتا در برخی سازمانها اقدام به برقراری کلاسهایی در این زمینه کرده‌اند که می‌تواند آسیب‌های جدی برساند و باید کار کارشناسی دقیق انجام شود. سازمان‌های دست اندر کار همچون آموزش و پرورش هم در صورتی می‌توانند طرح موفقی داشته باشند که با کارشناسان زبده و کاردیده گروه فلسفه و کودک مشاوره و تبادل آرا کنند.
پرورش کودکان متفکر و نقاد، تاثیر تهاجم فرهنگی در آینده را به حداقل می‌رساند
تسنیم: شما در سخنان خود اشاره‌ای به آموزش و پرورش کردید. آموزش و پرورش چه نقشی می‌تواند در این زمینه ایفا کند؟ آیا آموزش و پرورش زیرساختهای لازم را جهت پیاده‌سازی طرح فلسفه و کودک در ایران دارد؟
آموزش و پرورش یا به عبارت دیگر، تعلیم و تربیت صحیح کودکان و نوجوانان که از مهمترین پایه‌های تعالی جوامع بوده و هست. در روشهای یادگیری کلاسیک، آموزش و و پرورش به معنی یادگیری مطالب و حفظ آنها تلقی می‌شد. معلم مطالبی را به شاگرد منتقل می‌کرد و شاگرد آن را بعدها به دیگران انتقال می‌داد. بدیهی است که این کودکان در آینده با مشکلاتی جهت حل مسائل خود و دیگران رو به رو می‌شدند. زیرا تفکر نقاد نداشتند و این نوع تفکر را آموزش ندیده بودند. در مواجهه با مسائل، مجهز به روش نقد و بررسی موشکافانه نبودند و قدرت تجزیه و تحلیل و سپس قضاوت و داوری درباره آنها را نداشتند.
به نظر ما آنچه که بسیار در زندگی به درد می‌خورد تفکر نقاد است تا کودک و نوجوان بتواند درست را از نادرست تمییز دهد و در داوریها جانب صحیح را بگیرد. ارتقای این نوع از تفکر از نیازهای مبرم و ضروری جامعه ماست که باید از کودکی به آن پرداخت. درواقع کودکی که با این نوع از تفکر پرورش یابد تحت تاثیر القائات و تبلیغات سوء و تهاجم فرهنگی دشمن قرار نخواهد گرفت و ایمنی خواهد داشت. تفکر و تعمق بر آمده از فرهنگ غنی قرآنی است که تاکید فراوان بر «تفکر»، «تعقل» و «تدبر» دارد. ازاینرو، پایه‌های تفکر عمیق و قوی را بایستی از کودکی بنا کرد. کودکی که بیاموزد چگونه بیندیشد، استدلال کند و به ملاکها و معیارها در تشخیص و داوری و تمییز توجه کند هرگز در بزرگسالی تحت تاثیر هر تفکری قرار نمی‌گیرد و راه صواب را از ناصواب تمییز می‌دهد.
جایگزین کردن اسامی اسلامی در متون غربی، محتوای غیراسلامی را تغییر نمی‌دهد
تسنیم: درباره آثار و کتابهایی که در این زمینه منتشر شده‌اند و کارگاه‌هایی که در این زمینه برگزار می‌شوند و هم چنین برنامه‌های آتی گروه فلسفه و کودک بنیاد حکمت اسلامی صدرا نیز توضیحاتی بفرمایید؟
این رشته درواقع رشته جدیدی است و کتابهای متعددی نه در ایران و نه در سطح جهان به صورت تخصصی در این زمینه تالیف نشده است. ولی تعدادی کتاب و مقاله به دست ناشران مختلف در ایران چاپ و نشر شده‌اند که جنبه ترجمه آن غالب است. در مورد ترجمه، باید هشیار بود چون آثار ترجمه شده می‌توانند القای فرهنگی و حتی دینی داشته باشند.
لیپمن، بنیانگذار فلسفه برای کودکان خواه ناخواه متاثر از فرهنگ و فلسفه غربی است. علاوه بر این، لیپمن یهودی است. آثار داستانی او هرچند در نگاه اول مشهود و ملموس نیست ولی حامل اندیشه‌های یهودی و فلسفی غرب است. برای نمونه، داستان لیزا که به فارسی نیز برگردانده شده و حتی نسخه‌ای تقلیدی از آن با عنوان «لیلا» نیز منتشر شده است و داستانهایی از این دست به شیوه‌ای ناملموس حامل مولفه‌های فرهنگی غربی‌اند. هرچند در ظاهر بی‌ضرر به نظر می‌رسند. راه جایگزین استفاده از داستانهای اسلامی- ایرانی است که مولفه‌های فرهنگی بومی را در بر داشته باشد. تنها به جایگزینی اسامی نمی‌توان اکتفا کرد.
ما برنامه کارشناسی ارشد رشته «فلسفه و کودک» را هم نوشتیم و ارائه کردیم. در حال حاضر خبرهایی از دانشگاه‌ها می‌رسد که قرار است رشته کارشناسی ارشد و دکترای فلسفه و کودک تاسیس شود که جای خرسندی است.
گروه فلسفه و کودک بنیاد حکمت اسلامی صدرا بیش از صد ساعت تجربه کار در مدارس دارد که البته مدارس داوطلب بوده‌اند و در حال حاضر در کار پژوهش بر روی برنامه تربیت مربی «فلسفه و کودک» است که ان شاء الله به زودی این کلاسها برای معلمان دایر خواهد شد. روش تدریس فلسفه و کودک در حال تدوین در مراحل نهایی خود است که ان شاءالله برای استفاده مربیان مرکز و معلمان علاقه‌مند و داوطلبان تدریس خواهد شد.
سایت فلسفه و کودک و نیز کتابخانه تخصصی گروه فلسفه و کودک نیز مدتی است که به صورت جدی کار خود را گسترش داده و در اختیار مخاطبان قرار دارد. شماره چهارم نشریه تخصصی، آموزشی وتحلیلی «فلسفه و کودک» نیز به چاپ رسیده است و در دسترس قرار دارد. در شماره‌های یکم و دوم نشریه نیز به جایگاه حکمت صدرایی و فلسفه اسلامی در طرح فلسفه و کودک پرداخته شده است.
تسنیم: شما علاوه بر مدیریت گروه «فلسفه و کودک» بنیاد حکمت اسلامی صدرا سردبیر نشریه تخصصی آموزشی و تحلیلی «فلسفه و کودک» نیز هستید. اهداف شما در انتشار چنین نشریه‌ای چیست؟ مخاطبان این نشریه چه کسانی هستند؟
البته قابل ذکر است که صاحب امتیاز این نشریه آیت‌الله سیدمحمد خامنه‌ای است که با رهنمودهایشان کار را پیش می‌برند. خانم دکتر طوبی کرمانی، استاد دانشگاه تهران، هم سردبیر محترم این نشریه هستند که با اشتغالات فراوانی که دارند ما را در این کار سترگ یاری می‌رسانند.
هدف ما از انتشار این نشریه کمک به پدران و مادران، مربیان و معلمان و تمام علاقه‌مندان به کودک و تربیت اوست که بتوانند بهتر از دوران کودکی عزیزانشان در جهت بالابردن تفکرورزی بهره ببرند و افرادی متفکر تحویل جامعه بدهند. کسانی که اندیشمندانه زندگی کنند و تحت تاثیر القائات محیط اطراف خود قرار نگیرند. در تصمیم‌گیریهای مهم زندگی بتوانند خوب بیندیشند و در راه درست گام بردارند اندیشمندانی که در داوریهای خود به ملاکها و معیارهای اصولی توجه کنند و اخلاقیات را مد نظر داشته باشند. تلاش ما این است که در راه تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان پرتو تازه‌ای برطبق معیارهای ایرانی-اسلامی بیفکنیم.
مخاطبان ما هم در درجه نخست پدران و مادران، معلمان و مربیان و در مرتبه بعدی علاقه‌مندان به این حوزه فلسفه و تعلیم و تربیت است. تلاش ما در انتشار این نشریه این بوده است که زبان به کار رفته در آن مخاطبان عام را هم به خود جلب کند ولی گاهی به خاطر حضور نویسندگان برجسته در این حوزه امکان دارد برخی مقالات کمی ثقیل و فنی به نظر برسد که طبیعی است.
حکمت متعالیه بر توجه به تفکر و تربیت صحیح کودک تاکید اکید دارد
تسنیم: چنانکه پیداست بنیاد حکمت اسلامی صدرا بنیانگذار طرح بومی یا به عبارت دیگر، طرح ایرانی-اسلامی برنامه فلسفه و کودک در ایران به شمار می‌رود که با رهنمودهای مقام معظم رهبری پایه‌گذاری شده است و هم اکنون گسترش و پرورش این برنامه بر عهده گروه فلسفه و کودک بنیاد حکمت اسلامی صدرا است. علاوه بر انتشار نشریه و تربیت کودکان و نوجوانان در مدارس برنامه‌های آینده گروه فلسفه و کودک در این زمینه چیست؟ و چه تدابیری جهت گسترش و پرورش این برنامه اندیشیده‌اید؟ وضع فلسفه برای کودکان در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
به نکته خوبی اشاره کردید. تاسیس بخش فلسفه و کودک یا همان پرورش تفکر در کودکان و نوجوانان به عنوان یکی از راه‌های کاربردی کردن حکمت در جامعه اسلامی ایران است. کما اینکه در حکمت متعالیه نیز توجه به تفکر و تربیت صحیح کودک محل تاکید اکید قرار دارد. گروه فلسفه و کودک بنیاد حکمت اسلامی صدرا بیشترین همت خود را بر پژوهشهای جدید بر پایه فلسفه و خردورزی در کودکان و نوجوانان گذاشته است. امیدواریم بتوانیم با پژوهشهای عمیق و گسترده راه‌های جدیدی را پیش روی جامعه تربیتی‌مان باز کنیم و مشکلی از مشکلات آنان را حل کنیم.
«فلسفه برای کودکان» به عنوان پز روشنفکری و کالایی لوکس و تجاری به دست افراد سودجو افتاده است
اما درباره سوال آخر شما باید گفت در اصل، کار مبنایی و زیربنایی در ایران انجام نشده است. برخی به عنوان نماینده (P4C) آمریکا و مجری آن در ایران شده‌اند و همان محتوا را با همان مبانی تدریس می‌کنند و برخی نیز تنها نام‌ها را تغییر داده‌اند و به اصطلاح خود بومی سازی کرده‌اند. در حال حاضر، «فلسفه برای کودکان» به صورت کالایی لوکس و تجاری و همچون پز روشنفکری به دست افرادی سودجو و ژورنالیست افتاده است و تنها چیزی که به آن اهمیت داده نمی‌شود فکر و ذهن کودکان ایرانی است.
متاسفانه، جسته گریخته در سایر شهرها کارهای مشابهی در زمینه فلسفه برای کودکان با عناوین متفاوت و بازی با کلمات انجام می‌شود که صد در صد مورد تایید نیست و نهادهای فرهنگی جامعه بایستی آسیب‌شناسی کنند و کاستی‌ها و ناسازگاری‌ها با فرهنگ ایرانی-اسلامی را گوشزد کنند. اگر مسئولان امر، پی‌ریزی محتوایی طرح فلسفه و کودک را وجهه همت خود قرار ندهند مطمئناً مدیون جامعه فرهنگی و آموزشی کشور خواهند شد.
گفت‌وگو از نواب مقربی
انتهای پیام/
