دانشگاه‌های مدینه و مکه اندیشه‌های وهابیت را در دنیا توسعه می‌دهند

به گزارش گروه سیاست خارجی خبرگزاری تسنیم، سمینار "سلفی گری و تأثیر آن بر جوامع" روز شنبه 15 اکتبر 24 مهرماه با حضور محققان و پژوهشگرانی از انگلستان، سنگاپور و مالزی، توسط مرکز مطالعاتی-پژوهشی شرق و غرب آسیا (Asiawe) و با همکاری دانشگاه ناتینگهام در کوالالامپور پایتخت مالزی برگزار شد.

در این سمینار یک روزه "فریدا نور موحد نور" رئیس گفت‌وگوی تمدنهای دانشگاه مالایا، "موحد رسلان بن موحد نور" رئیس بخش پژوهش مطالعات اسلامی دانشگاه مالایا، "علی محمد سابقی" رایزن فرهنگی ایران در مالزی، همچنین استادانی از دانشگاههای یو پی ام و ناتینگهام و دانشجویان دانشگاههای مالزی حضور داشتند. "احمد فؤاد رحمت" استاد دانشگاه ناتینگهام نیز اداره این سمینار را بر عهده داشت.

در این سمینار یک روزه که با سخنرانی خانم "مداوی الرشید" استاد مرکز خاورمیانه مدرسه علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه لندن و منتقد عربستانی آل سعود و "فرید العطاس" استاد دانشگاه ملی سنگاپور برگزار شد، مباحثی پیرامون سلفی گری و ریشه­‌های آن و تأثیر سلفی­گری بر معادلات منطقه­‌ای، جهانی و کشورهای چندنژادی از جمله منطقه جنوب شرق آسیا، به ویژه مالزی و همچنین نگاه به وضعیت خاورمیانه از زاویه دید منطقه جنوب شرق آسیا مطرح و مورد گفت وگو قرار گرفت.

"مداوی الرشید" استاد مرکز خاورمیانه دانشگاه علوم سیاسی و اقتصادی لندن اولین سخنران سمینار سلفی گری و تأثیر آن بر جوامع درباره موضوعاتی همچون تاریخچه سلفیه، انواع سلفی گری، سلفیه از نگاه جامعه شناسانه و عوامل گرایش برخی جوانان به سلفی­گری در جوامع امروزی پرداخت.

وی ابتدا به تشریح سه دوره از سلفی­گری پرداخت و گفت که این موضوع پیچیده است و باید بین سه دوره از سلفی­گری تمایز قائل شد. نخستین دوره سلفی­گری، تاریخی است که با ابن تیمیه آغاز شد، دور دوم سلفی­گری مربوط به تلاش‌های افرادی همچون جمال الدین افغانی و 'محمد عبده' است و دوره سوم سلفی­گری معاصر است که بیشتر از مذهبی بودن جنبه سیاسی داشته است.

این پژوهشگر عربستانی مقیم لندن، گفت: دور  سوم از سلفی­گری یک جنبش مذهبی - سیاسی است که می‌توان از جنبه علوم اجتماعی آن را مورد بررسی قرار داد. مداوی یکی از ابعاد مهم گسترش سلفی­گری را حمایتهای سیاسی و دولتی دانست و گفت: این حامیان، سلفی­گری را به عنوان هویتی دینی که خواستار قدرت است به جوامع امروزی عرضه می­‌کنند و این نوع از هویت دینی برای جوانان خاورمیانه که از دموکراسی غربی مأیوس شده‌اند و حتی فراتر از این منطقه جذابیت‌هایی دارد.

وی در ادامه چرایی گسترش این نوع از سلفی­گری معاصر در بین جوانان شهری و نقش عربستان سعودی در آموزش و حمایت از این نوع سلفی­گری پرداخت و گفت: سلفی­گری معاصر نیاز به زمینه سیاسی دارد تا اهداف خود را محقق سازد، از این رو به یک دولت و یا خلافت نیازمند است تا بتواند به خواسته­‌های خود دست یابد.

مداوی که به مدت یک سال استاد مدعو دانشگاه ملی سنگاپور است و مطالعات گسترده­‌ای در زمینه تاریخ، جامعه، دین و سیاست در عربستان سعودی، کشورهای حاشیه خلیج فارس و خاورمیانه داشته است، در ادامه سلفی­گری معاصر و مدرن را بر اساس چهار مؤلفه جامعه شناسی، سیاسی، زمینه بین‌المللی و مشکلات منطقه‌ای مورد بررسی قرار داد.

وی از به روز نبودن مسائل دینی مبتلا به جامعه، چالش‌های بین نسلی، همچنین مواجهه فرهنگ‌های مختلف با دین اسلام را از عوامل تأثیر گذار اجتماعی بر روی جوانان و گرایش برخی از آنها به سمت سلفی­گری نام برد.

این استاد دانشگاه از مدرنیته به عنوان یکی از عواملی یاد کرد که با توجه به برخی تغییرات از جمله جهانی شدن و مهاجرت از روستا به شهرها، زمینه افزایش سلفی­گری را فراهم کرده است و جوانان امروز از طریق شبکه‌های اجتماعی به راحتی و بدون هزینه می­‌توانند به آموزه­‌های سلفی­گری دست یابند.

مَداوی اضافه کرد که امروزه گروه‌های افراطی از طریق شبکه­‌هایی همچون یوتیوب و توئیتر به تبلیغ و ترویج عقاید خود می‌پردازند.

وی در ادامه اظهار داشت: در چند دهه گذشته که خود سعودی‌ها هنوز ایدئولوگهای وهابی قوی نداشتند، از تفکرات و اندیشه‌های افرادی همچون ابوالعلا مودودی و علمای الازهر مصر برای تقویت ریشه‌های وهابیت استفاده کردند و اکنون دانشگاههای اسلامی مدینه و مکه اندیشه‌های وهابیت را تئوریزه کرده و از طریق دانشجویانی که از کشورهای مختلف جهان برای تحصیل به این مراکز می­‌آیند، وهابیت را توسعه می‌دهند؛ اگر چه همه کسانی که از این دانشگاهها فارغ التحصیل می‌شوند، خودشان وهابی نیستند.

این استاد دانشگاه با اشاره به خطرات سلفی­گری برای جوامع امروزی، از تکفیر به عنوان خطرناک­ترین ابزار سلفیه نام برد و خاطرنشان کرد که سلفی­ها به دنبال اثبات برتری اندیشه خود در بخش­‌های مختلف سیاسی-اعتقادی هستند و برای دستیابی به این هدف هر نوع تلاشی را به کار می­‌گیرند.

مَداوی الرشید همچنین به حوادث خاورمیانه اشاره کرد و گفت: به عنوان یک زمینه بین‌المللی، قدرتهای غربی و صهیونیستها در این منطقه به دنبال منافع خود هستند و این واقعیتی است که نمی‌توان آن را انکار کرد. آنها به رغم اینکه همواره ارتباط خود را با سلفی­گری انکار کرده‌اند، در شکل گیری و رشد سلفی­گری نقش مهمی داشته‌اند.

این استاد دانشگاه در ادامه سخنانش به نحوه شکل گیری وهابیت در عربستان و قتل و غارتهایی که آنها در ابتدای تشکیل دولت آل سعود در حجاز از اهل سنت این منطقه داشتند اشاره کرد و گفت: امروزه حامیان وهابیت در عربستان به دو دسته طرفدار دولت و مخالفینی که معتقدند حاکمیت از مسیر اصلی ترسیم شده توسط محمد ابن عبدالوهاب و محمد ابن عبدالعزیز بنیانگذاران وهابیت و رژیم آل سعود منحرف شده و باید به همان مسیر اولیه بازگشت، تقسیم شده‌اند.

وی اظهارداشت: در دوره جنگ سرد بین آمریکا و شوروی نیز واشنگتن از عربستان به عنوان بازیچه­‌ای برای پیروزی خود مقابل شوروی استفاده کرد.

"فرید العطاس" جامعه شناس و استاد دانشگاه ملی سنگاپور دومین سخنران این سمینار نیز در سخنانی با تأکید بر اینکه سلفی­گری عمده‌ترین عامل افراط گرایی است، گفت: باید توجه داشت که سلفی­گری تنها روش افراط گرایی نیست و افراط گرایی نزد پیروان سایر مذاهب از جمله برخی شیعیان و اهل سنت نیز وجود دارد.

این استاد دانشگاه در ادامه با تمایز قائل شدن بین افراطی­ گری خشونت آمیز و غیر خشونت آمیز، گفت: برخی مواقع یک نوع افراط گرایی غیرفیزیکی نیز مشاهده می‌شود که آن هم می‌تواند خطرناک باشد.

وی همچنین با اشاره به جمله‌ای از مرحوم دکتر شریعتی که از اسلام منطقه شرق آسیا به نام «اسلام خندان» نام برده بود، گفت: این عنوان که اسلام شرق آسیا اسلام میانه­ رو است، مبحثی است که چند دهه پیش می­شد به برخی کشورهای منطقه جنوب شرق آسیا از جمله اندونزی و مالزی اطلاق کرد، اما این مفهوم در سالهای اخیر بخاطر برخی موضعگیری‌های سلفی گونه برخی از اشخاص و دولتمردان، دیگر برای این کشورها مصداق ندارد.

این استاد جامعه شناسی با اشاره به اینکه سلفی­‌ها و وهابیون به دنبال ریشه­ کن کردن فرهنگ­های بومی هستند، گفت: درست است که در مالزی برخی جنبش­‌های علیه وهابیسم شکل گرفته، اما همان‌ها خود عملکرد افراطی مشابه سلفی‌ها دارند، که این نیز یک رویه خطرناک محسوب می‌شود.

در پایان سخنرانان به پرسش‌هایی که از طرف حاضران مطرح شد، از جمله فرق بین اولوالامر بین شیعه و وهابیت، ضرورت تبری جستن جهان اهل سنت از وهابیت و سلفی­گری مانند آنچه در گروزنی اتفاق افتاد، نحوه تعامل بین مذاهب در پادشاهی عمان و آینده سرنوشت مردم عربستان، و... پاسخ دادند.

انتهای پیام/