نظام تعلیم و تربیت در تراز انقلاب

خبرگزاری تسنیم- داود عامری

همانطور که از موضوع و عنوان کلمه اختلال بر می آید، در پرداختن به موضوعات فرهنگی نگاه غالب بررسی کاستی های فرهنگی با هدف اصلاح روندهای نادرست و توجه دادن به آنها برای برطرف کردن ضعف ها بوده است. این رویکرد، تقابلی با فعالیت های سازنده و نافی رویش ها نیست و طبیعتاً قابلیت های بی شمار فرهنگی انقلاب امری پذیرفته شده و قابل لمس است به عبارت ساده تر انقلاب اسلامی یک انقلاب فرهنگی و برای ارتقاء و تعالی فرهنگی جامعه اتفاق افتاد و یکی از رسالتهای اصلی آن تغییر مسیر نادرست فرهنگی کشور بوده است.

با این وجود به جهت احترام به نظر خوانندگان که در ابراز نقطه نظرات خود خواسته اند که از زوایای مثبت نیز به بررسی وضعیت فرهنگی انقلاب پرداخته شود، در این یادداشت از زاویه ی متفاوت به یکی از مهمترین موضوعات فرهنگی کشور می پردازیم و داوری را به خود خوانندگان گرامی می سپاریم.

بی تردید یکی از مهمترین سازوکارهای تاثیرگذار در ساخت فرهنگی که به صورت زیربنایی در ساخت بنیان های فرهنگی جامعه تاثیر گذار است، نظام تعلیم و تربیت و آموزش هر کشوری است.

ترسیم آینده فرهنگی و علمی جامعه وابسته به نظام آموزشی و تربیت جوانانی است که سکان هدایت و اداره هر کشوری را به دست خواهند گرفت و ایران اسلامی نیز نه تنها از این قاعده استثنا نیست، بلکه به جهت ماهیت فرهنگی انقلاب و داشتن  جمعیت جوان آن، نقش تعلیم و تربیت در آن بسیار پر رنگتر و مهم است. ذکر این نکته حائز اهمیت است که تعلیم و تربیت تنها در حوزه کاری آموزش و پرورش و آموزش عالی نیست بلکه حوزه های علمیه، خانواده ها، جامعه، رسانه ها و دستگاه های فرهنگی مختلفی در آن نقش دارند که مجال پرداختن به همه آنها نیست، لذا در این یادداشت همانطور که اشاره شد تلاش داریم با نگاه تبیینی، بخشی از اهداف و ایده آل های انقلابی خود را از نظام تعلیم و تربیت برشماریم و بدون هیچگونه داوری ، خوانندگان عزیز ارزیابی کنند که آیا نظام آموزش و تعلیمی ما در این تراز و جایگاه قرار دارد یا خیر؟

بی تردید داشتن یک نظام جامع آموزشی متناسب با فرهنگ ایرانی- اسلامی، چراغ راهی برای تحقق اهداف و ارتقای نظام تعلیم و تربیت در تراز انقلاب اسلامی است که باید مواردی در آن لحاظ شود که به تعدادی چند اشاره می کنیم:

1-تقدم تربیت بر تعلیم؛

هدف انقلاب اسلامی تربیت جوانان متعهد و مومن به آرمانهای اسلامی است. تردیدی نداریم که پایبندی متعهدانه به مسئولیت، انسانها را با انگیزه بیشتری آماده یادگیری و اخذ تجربه و دانش می کند و بر آیند تعهد و دانش پیوسته تاثیر بسیار بهتری از تخصص بدون پشتوانه اخلاقی و تربیتی دارد. لذا یکی از ترازهای اصیل آموزش در انقلاب اسلامی تقدم تربیت بر تعلیم است که حضرت امام(ره) نیز همواره تربیت و تزکیه را مقدّم بر تعلیم بیان کرده، برآن تاکید داشته اند. البته این سخن به معنای نادیده انگاری تخصص و دانش نیست، بلکه تلاش برای همراه سازی این ارزش ها در کنار هم و بالتبع تعالی مادی و معنوی است.

2-هویت ایرانی- اسلامی؛

مراکز آموزشی باید نمونه واقعی از یک ساختار سازنده هویت ایرانی-اسلامی باشند. نوجوانی و جوانی که تعلیم دیده مدارس و دانشگاه های ایران اسلامی است، باید به چنان اصالت و هویت شخصیتی دست پیدا کند که بتواند نمادی از شخصیت واقعی یک مسلمان ایرانی را به نمایش بگذارد. نظام آموزشی در جمهوری اسلامی ایران باید قابلیت تربیت انسان‌های هویتمند در تراز انقلاب را پیدا کند و این انتظاری است که نه تنها نظام فرهنگی انقلاب آن را مطالبه می کند، بلکه همه کشورها تلاش دارند یکی از محصولات اصل نظام تربیتی آنها هویت سازی باشد.

3-متون مناسب؛

بی تردید یکی از مشارب مهم خوراک فکری جوانان و نوجوانان، متون درسی آنها به خصوص در حوزه های مرتبط با علوم انسانی و معارف اسلامی است. اینکه تربیت شدگان مدارس ما از درجه علمی لازم در حوزه شناخت معارف اصیل اسلامی برخوردار نیستند و از علوم انسانی غربی نیز افراطی و غیر هوشمند بهره می گیرند و دانش لازم را در حد و اندازه های مورد انتظار در حوزه علوم انسانی و به طور کل رشته های تحصیلی خود کسب نمی کنند، یک معضل و آسیب بزرگی است که دامنگیر نظام تعلیم و تربیت ما شده است.

متون درسی در تراز انقلاب اسلامی ضمن بهره گیری از آموزه های اسلامی، باید بتواند نقش مهمی در دانش و تفکر جوانان و تربیت فکری آنان داشته باشد و این امر نیازمند تدوین کتاب های درسی متناسب با معیارها و نیازهای کشور است.

4-روش های کارآمد نوین

بخش عمده ای از اثربخشی نظام تعلیم و تربیت متوجه روش های کارآمد و نوین است که محیط مناسب برای انتقال مفاهیم را به صورت جذاب فراهم می کند. روش های مورد انتظار انقلاب اسلامی همانند یک حرکت انقلابی باید بتواند کارکرد تاثیر گذار داشته باشد. به رغم تلاش های بسیار زیاد خانواده ها برای فراهم کردن امکانات آموزشی، رغبت و اشتیاق کافی در نوجوانان و جوانان ما برای حضور در علم آموزی دیده نمی شود. البته دلایل زیادی بر این مهم می توان برشمرد که یکی از مهمترین آنها  روش های انتخابی در تعلیم و تربیت ما برای اداره محیط های آموزشی است.

بی‌تردید برای دستیابی به کارآمدی لازم در این زمینه باید مستمر بر روی روش شناسی آموزشی و انتقال مفاهیم به نوجوانان و جوانان کار کرد و با برخورد پویا محیطی جذاب و فرح بخش برای این مهم فراهم کرد.

5-توجه به تربیت معلمان و اساتید شایسته

حرف معلم ار بود زمزمه ی محبتی                          جمعه به مکتب آورد طفل گریز پای را

واقعیت این است که معلمی و استادی شغل نیست بلکه علاقه، عشق و تکلیف دینی و اجتماعی است که در خارج از محیط های اداری و نیازهای معیشتی باید به عنوان یک فرهنگ در میان معلمان و اساتید رواج داشته باشد. معلمان و اساتید در نظام تعلیم و تربیت انقلاب اسلامی اول باید الگوی وارسته از یک انسان شریف، صادق و قابل احترام باشند تا برای نسل آینده الگو شوند، البته این مانع از توجه به حوزه معیشت معلمان و اساتید نیست که هرچه در این زمینه هزینه شود به سرمایه‌ای بزرگ تبدیل خواهد شد. تربیت معلمان و اساتید در حد و اندازه های انتظارات فرهنگی و فکری انقلاب اسلامی صورت نمی گیرد.  و در نتیجه ناتوان از تربیت نیروی انسانی در تراز انقلاب اسلامی هستند.

از لحاظ علمی نیز به نظر می رسد روش های تربیت معلم و اساتید ما در سال های اخیر متناسب با نیازهای فرهنگی و علمی کشور متحول نشده است و به سبب دسترسی دانش آموزان به اطلاعات به روز و علمی و بهره گیری از ابزارهای ارتباطی، در مواردی آنها توان پاسخگویی به نیازهای علمی دانش آموزان و دانشجویان را ندارند. اگر چه رویش های خوبی هم در حوزه تربیت کادر آموزشی اتفاق افتاده است که نمیتوان نادیده گرفت و تعداد انبوه شهدای دانش آموزی و معلمان شهید گواه این مهم است اما امروزه موضوع های فکری بسیار پیچیده تر شده و نقش معلمان و اساتید در ایجاد بصیرت و بینش در نسل جوان افزایش یافته است ، به عبارت ساده تر سطح توقعات و نیازها دچار تغییر جایگاه شده که باید پاسخگوی این شرایط بود.

6-نیاز سنجی مستمر و مدیریت تحولات

این یک امر تقریبا پذیرفته شده است که شتاب تغییرات در یک جامعه انقلابی و پر تحرک از سرعت بالایی برخوردار باشد. جریان شتابان  تغییرات، نیازها و در واقع متناسب با موقعیت های جدید نیازمند شناسایی ابزار های پاسخگویی است . به عبارت دیگر همانطور که تحولات در انقلاب اتفاق می افتد به همان میزان نظام آموزشی نیز باید اقدام به شناسایی نیازها و پاسخگویی به آنها بکند و تلاش کند همراه تحولات ، خود نیز تعالی پیدا کرده متناسب با نیازها قدرت تغییر را در خود ایجاد کند.

 7-ساخت محیط آموزشی تعالی بخش ، جذاب و پر نشاط؛

در سال های اخیر تلاش شده است با افزایش ساعات در برنامه های غیر درسی و بهره گیری از ابزارهای مختلف، محیط های آموزشی جذاب تر شود. اما به نظر می رسد برخلاف کشورهای پیشرفته و انتظارات، هنوز هم در کشور ما حجم آموزش بسیار بیشتر از کارهای تربیتی است و به جای ارتقای کیفیت و سطح آموزش، بر حجم کتاب ها و مطالب افزوده شده که نتیجه آن ایجاد فشار روانی بر دانش آموزان و بی رغبتی آنها به مدرسه و دانشگاه است.

البته این آسیب طی سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است و زمزمه های زیادی از پژوهش محور کردن نظام آموزشی در کشور به گوش می رسد، اما اینکه شاهد یک برنامه مدون و قابل اعتنا و اتکا در این خصوص باشیم، دیده نمی شود و دلیل آن نیز نبود یک تحول بارز در نظام تعلیم و تربیت است. در این ارتباط توجه به تجربه سایر کشورهای جهان و بومی سازی تجربیات میتواند منجر به ایجاد محیط های آموزشی مورد انتظار کمک نماید. به هر صورت محیط های آموزشی کشور اگر بخواهد اثربخش و سازنده عمل کند باید محیط و برنامه های جذاب و البته اثر بخش و مفید باشد تا ضمن ایجاد اشتیاق به تعالی دانش آموزان و دانشجویان کمک کند.

8- برنامه های فرهنگی متناسب؛

شاید مرتبط ترین موضوع به این یادداشت ، در این مساله نهفته است. آموزش و پرورش و دانشگاه ها رسالت انباشت اطلاعات در ذهن نوجوانان و جوانان را ندارند، بلکه رسالت اصلی آن تربیت انسان های عالم، متعهد و هویتمند است. این اتفاق در شرایطی رخ خواهد داد که برنامه های فرهنگی هم پا و همتراز برنامه های علمی مورد توجه قرار گیرند . این روند باعث شکل گیری فرهنگ علم پروری و تربیت محقق و پژوهشگر در جامعه شده و تحول عمیقی در فرهنگ علمی کشور ایجاد می کند .

فرهنگ زیربنای توسعه در همه حوزه های اجتماعی است و بی گمان، رشد علمی کشور نیز بستگی زیادی به توسعه یافتگی فرهنگ آموزش و تعلیم و تربیت در کشور دارد. واکاوی نظام تعلیم و تربیت از خانواده ها گرفته تا مراحل آموزش عالی نشان می دهد که برنامه فرهنگی مدونی در کنار برنامه های آموزشی پیش بینی نشده و به صورت نظام مند وجود ندارد.

برنامه های فرهنگی نقش مهمی در ایجاد رغبت در معلمان و متعلمان و هم چنین نشاط محیطی و افزایش قدرت یادگیری و در نهایت سوق دادن نظام تعلیم و تربیت به سمت بستر سازی برای تربیت نسل آینده در تراز انقلاب ایفا می نماید. نظام تعلیم و تربیت در کشور باید دارای طرح جامع برای تعالی فرهنگی آینده‌ ساز کشور باشد، آیا چنین طرحی وجود دارد؟ سوالی است که باید به آن پاسخ گفت.

9-ارزیابی و آسیب شناسی دوره ای

آزمون و خطا یکی از آسیب های رایج در نظام مدیریتی در حوزه‌های مختلف در کشور است و از این رهگذر هزینه‌های زیادی به کشور تحمیل شده است و می شود و این در حالی است که در فرهنگ و ادبیات رایج در سطح عامه، مردم ما اعتقاد دارند که «آزموده را آزمودن خطاست.» اما باز هم این روند را ادامه می دهیم.

یکی از دلایل این ضعف و آسیب نبود یک برنامه آسیب شناسی دوره ای و ارزیابی اقدامات و نتایج با ساز و کار اجرایی مناسب است. این مسایل ممکن است در جاهای دیگر منجر به افزایش هزینه ها و عقب افتادن برخی پروژه‌ها گردد، اما در نظام آموزشی جبران آزمون و خطا به توالی یک یا حتی چند نسل نیازمند خواهد بود. بنابراین ارزیابی و آسیب شناسی دوره‌ای و اصلاح سریع روندهای نادرست یک امر ضروری برای ارتقای نظام تعلیم و تربیت در تراز انقلاب اسلامی است. بهتر است اشاره کنیم که هر سیستم متعالی باید نوعی خود ارزیابی و خود اصلاحی درون خود پرورش دهد و این را به عنوان یک نظام ساختاری بپذیرد.

***

آنچه مسلم است حوزه تعلیم و تربیت به واسطه قرار گرفتن در یک جایگاه میان رشته ای و تاثیر گذار نیازمند نگاهی دقیق و موسع است در نتیجه علاوه بر موارد ذکر شده که در واقع به نمونه‌هایی اشاره شد، برای داشتن نظام تعلیم و تربیت در تراز انقلاب اسلامی باید به موارد عدیده ای توجه کرد و تنها مسئله را معطوف به نظام آموزش رسمی کشور ندانست، لذا به جهت رعایت اختصار به مواردی از جمله موضوعات زیر نیز به صورت تیتروار اشاره می توان کرد.

• قدرت الهام بخشی و تمایز با دیگر نظام های جهانی
• بهره گیری از همه ظرفیت‌های کشور و ایجاد تعامل با نخبگان، مسئولین و مدیران دستگاه‌ها
• قدرت انتقال احساس مسئولیت در جامعه در برابر مسایل تعلیم و تربیت کشور
• انتظار برای تربیت نسل جدید متناسب با تغییرات فرهنگی و ساختاری در عرصه جهانی به خصوص در نظام جدید جهانی شدن و جهانی سازی
• و ...

در واقع پرداختن به تمامی موارد که بتواند تصویری از نظام تعلیم و تربیت ما در تراز انقلاب اسلامی را نشان بدهد، نیازمند یک تلاش علمی و فرهنگی مستمر و همگانی و جامع است که تلاش‌هایی را نیز در این مسیر در کشور شاهد هستیم و در آستانه بازگشایی مدارس تلاش کردیم در این مجال اندک تلنگری و توجهی به موضوع داده باشیم و همانطور که در مقدمه بحث نیز اشاره شده، هدف این بحث قضاوت و داوری در خصوص نظام تعلیم و تربیت نیست، بلکه داوری و ارزیابی موضوع را به خوانندگان گرامی سپرده ایم که آیا نظام تعلیم و تربیت کشور، در تراز نیازها و تقاضاهای انقلاب اسلامی است یا خیر. اگر نسبت به ایجاد نظامی در این سطح اهتمام داشته باشیم و اگر هست به صیانت و ارتقاء آن بپردازیم.

انتهای پیام/