مستند "نسیان"؛ روایتی از تاریخ فراموش شده مشهد
کارگردان مشهدی مستند نسیان گفت: مستند "نسیان" روایتی از تاریخ فراموش شده مشهد است و البته صرفاً قدم نخست در این حوزه است و باید روی آن کار شود.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد مقدس، مستند «نسیان» به تهیه‌کنندگی پژوهشکده ثامن مشهد و کارگردانی حسن آخوندپور به تازگی در گروه هنر و تجربه در سینماهای سراسر کشور به اکران درآمده است. این مستند پژوهشی، یکی از مهمترین مشکلات مشهد معاصر را به تصویر کشیده است.
«نسیان» روایتی از تاریخ فراموش شده مشهد است و هشداری است برای سرنوشت شهرهایی که در مسیر مشهد قدم گذاشته‌اند. از نگاه فیلم، نوسازی شهری گاهی هجومی به فرهنگ و هویت است و نه تنها راهی برای آبادانی نیست بلکه بهانه‌ای برای سوداگری وشهرفروشی است. نوسازی در مشهد، شهر را از مکانی برای زندگی به کالایی برای تجارت وسوداگری بدل کرده و حق مالکیت و سرمایه‌گذاری را بر دیگر حقوق شهروندی برتری داده است.
این فیلم مستند، انتقادی جدی نسبت به عدم توجه مسئولان به توصیه‌های دلسوزانه هشت گانه مقام معظم رهبری در سال 86 مبنی بر توجه و دقت نظر اساسی به مسائل زیست بومی، زیارت و معنویت در فرآیند توسعه و بهسازی اطراف حرم مطهر دارد. بخشی از سکانس‌های فیلم شامل درخواست‌ها و سخنان شهروندان قدیمی این محلات است و کارشناسانی مانند، مصباحی مقدم و توکلی نمایندگان پیشین در مجلس شورای اسلامی، حجت‌الاسلام محمدجواد نظافت استاد حوزه علمیه، سیدمحمد بهشتی، دکتر حسین بلخاری، دکتر حمیدرضا ربیعی، دکتر مهدی حجت، عماد افروغ، سیدجعفر طباطبایی، محمد جواد عرفانیان و ... در این فیلم با رویکردی انتقادی به بیان دیدگاه‌های خود می‌پردازند. به همین بهانه با حسن آخوندپور کارگردان مشهدی این فیلم مستند به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
تسنیم: در مصاحبه‌ای عنوان کرده‌اید که در فیلم قصد داشتید صدای آدم‌های دردمند شهرتان باشید. منظورتان چه بود؟
آخوندپور: بله. همین‌گونه است. «نسیان» فیلمی درباره حقوق و خواسته‌های مردم مشهد است. با وجود این‌که فیلم در گونه مستند پژوهشی قرار می‌گیرد اما برای کامل کردن موضوع اصلی یعنی ابعاد مختلف توسعه و بازسازی بافت پیرامون حرم رضوی نیاز بود از همه ابعاد به آن نگاه کنیم و در واقع مردم بخش مهمی از فیلم می‌شوند. البته بخش اعظمی از فیلم را صحبت‌های مسئولان، توضیحات فنی و شهرسازی کارشناسان و مدیران شهری تشکیل می‌دهد اما دغدغه مردم پیرنگ اصلی و شیوه روایت بر این اساس پی‌ریزی شده است.
تسنیم: از همان شروع پروژه در قالب مستند پژوهشی گمان می‌کردید این موضوع از نگاه انسانی تا این میزان جدی شود؟ نگاه شما از ابتدا همین اندازه مردم محور بود؟
آخوندپور: من به عنوان یک مشهدی مانند بسیاری همشهریانم که حتی نزدیک این بافت زندگی کرده‌اند، با این موضوع آشنا نبودم. از زمانی که به سمت تحقیقات میدانی رفتیم و بخشی در حین تولید و در مواجهه با مردم موضوع جدی شد. برخی صحبت‌های مردم را به عنوان یک مشهدی حتی شرم داشتم در فیلم بگنجانم به همین دلیل حذف شد. بخشی هم براساس سیاست تهیه کننده و سرمایه‌گذار حذف شد.
تسنیم: پیرامون این بخش حفظ شده فیلم بیشتر توضیح بدهید
آخوندپور: بخش اعظم حذفیات شامل گفت‌وگو با مردمی بود که به نوعی ظلمی در این جریان بر آن‌ها روا شده بود. با توجه به حساسیت‌های موجود از آن‌جا که قصد تهیه کننده و یا بنده به عنوان کارگردان نشانه رفتن انگشت اتهام به یک نفر یا سازمان به عنوان مقصر نبود، بلکه به چالش کشیدن یک جریان بود؛ جهت جلوگیری از سوء تفاهم بخشی از صحبت‌ها حذف شد.
بسیاری از مشکلات مردم به واسطه تصمیمات اشتباه مدیریتی ایجاد شده است. برخی اوقات با امضای اشتباه و از روی ناآگاهی یک مدیر به تصور خدمت، فاجعه به بار آمده و حقوق مردم ضایع شده و از اسم و نام ارگان‌هایی مانند آستان قدس رضوی، شهرداری و یا شرکت‌های دولتی توسط افرادی سودجو که غالباً پیمانکار بوده‌اند سوء استفاده شده است.
تسنیم: مثالی از یکی از این موارد می‌توانید بزنید؟
آخوندپور: بله. مثلاً در بخشی از فیلم که در نسخه نهایی حذف شد پیمانکاری به دلیل کوتاه کردن راه کامیون‌ها و تسهیل رفت و آمد به پروژه، دیوار خانه‌ای را تخریب کرده بود و حاضر به تعمیر آن نبود. به سراغ او که رفتیم اعتراض می‌کرد که چرا فیلم می‌گیرید و در پاسخ به سوال ما که چرا خانه مردم را خراب کرده‌ای و درست نمی‌کنی؛ پاسخ می‌دهد باید این فرد شکایت کند.
حالا شما گمان کنید صاحب خانه پیرزنی باشد که توان و دانش شکایت کردن نداشته باشد. فکر می‌کنید جواب این پیمانکار چه بود؟ جواب این بود که پروژه متعلق به ستاد اجرای فرامین امام (ره) است و چه کسی جرات دارد شکایت کند؟ خوب پر واضح اینجا ستاد اجرای فرامین امام (ره) مقصر نیست بلکه این پیمانکار است که پشت این اسم پنهان شده است. مشابه این مسئله پیرامون شهرداری، آستان قدس و... نیز مصداق داشته و دارد.
تسنیم: پس این‌طور که می‌فرمایید بخش اعظم معضلات ناشی از تصمیم‌گیری‌های نادرست فردی و خطای انسانی بوده است؟
آخوندپور: دقیقاً اما نهایتاً این اشتباهات و خطاها در حق مردم به نام سازمان‌ها و ادارات تمام می‌شود و نه پیمانکاران آن‌ها. این ظلمی است که به نام خدمت به زائران و سوء استفاده از احساسات مذهبی مردم اتفاق افتاده و ظلم‌های بسیاری روا شده که نمی‌توانستیم همه آن‌ها را در فیلم بگنجانیم. مجموعه این اتفاقات انگیزه مضاعفی برای بنده و تیم اجرا در جهت پیگیری و تکمیل پروژه بود و شاید اگر موضوع مهندسی و شهرسازی صرف بود ماجرا تفاوت می‌کرد.
تسنیم: انتقاداتی به مستند شما وجود دارد؛ به دلیل نگاه کالا گونه آن به شهر مشهد. پاسخ شما به این انتقادات چیست؟
آخوندپور: ما در واقع به نوعی از طعنه و استعاره استفاده کرده‌ایم. این متولیان بازسازی و توسعه بافت اطراف رحم رضوی هستند که مشهد را به عنوان کالایی تجاری دیده‌اند. به مشهد باید به دید شهری مذهبی نگاه کرد. از قدیم‌الایام این دولت‌ها نبوده‌اند که از زائران پذیرایی کرده‌اند بلکه مردم و مجاوران وظیفه پذیرایی از زائران را برعهده داشته‌اند.
ولی حالا همان‌طور که در فیلم می‌بینید خانه‌های افراد تخلیه شده و همان خانه‌ها در دست عده‌ای سودجود و مافیا قرار گرفته و با سوء‌استفاده از این فرصت بدون هیچ ضابطه‌ای اقدام به اجاره دادن همان منازل کرده‌اند. حالا به نظر شما چه کسی به چشم کالا به مشهد نگاه می‌کند؟ فیلم «نسیان» یا این افراد و گروه‌ها؟
«نسیان» می‌خواهد نشان دهد شهر نباید به مثابه یک کالا باشد. ساختار شهری مذهبی مانند مشهد باید متاثر از پیشینه آن باشد. اتفاقی که در شهرهای دیگر مانند واتیکان با شرایط مذهبی مانند مشهد افتاده است؛ اما ما نتوانسته‌ایم این شرایط را حفظ کنیم زیرا اگر به دنبال آن باشیم دیگر درآمدزائی برای برخی افراد و گروه‌ها معنی ندارد.
حالا هزار دلیل بیاورید که این بافت باید تخریب شود. برای ساختن آن در طول زمان با هر پول و سلیقه‌ای پروژه‌ای‌هایی ایجاد کرده‌ایم که هیچ تناسبی با هم ندارند. به همین دلیل است که شهرداری فیلمی با محتوای «نسیان» را اکران می‌کند ولی چند روز بعد مسجدی ( صاحب الزمان) متعلق به همین هویت و در همین بافت تخریب می‌شود. آیا واقعا راهی برای حفظ این مسجد وجود نداشت؟
ما در «نسیان» می‌خواهیم به این نکته اشاره کنیم که شهرفروشی راه حلی برای درآمدزائی شهرداری‌ها نیست. حالا چه در مشهد چه شهرهای دیگر مانند اصفهان و شیراز و تبریز. 25 سال پیش بافتی فرسوده تخریب شده و حالا باز با گذشت 25 سال همان بافت بازسازی‌شده به عنوان بافت فرسوده تخریب می شود این چرخه معیوب تا ابد ادامه دارد.
تسنیم: آیا در طول کار مزاحمت و مشکلی برای پروژه ایجاد نشد؟
آخوندپور: در طول کار یک سری مخالفت و حواشی بود اما چون کسی فیلم را جدی نمیَ‌گرفت رفتار و مخالفت جدی وجود نداشت. زیرا در تمام این سال‌ها رسانه‌ها و رادیو تلویزیون و تریبون‌ها در اختیار و حامی این جریان بوده‌اند به همین دلیل کسی گمان نمی‌برد مستندی با این موضوع بخواهد در سینما اکران شود و البته خود ما هم تصوری از نتیجه کار نداشتیم.
تسنیم: می‌خواستم به همین نقطه برسم.شما خودتان هم تصوری از خروجی کار و میزان استقبال از آن نداشتید؟
آخوندپور: باید اذعان کنم روز اول تصمیم داشتم مستندی بسازم تا برای عده‌ای مدیران تصمیم‌گیرنده در جلسات خصوصی اکران شود اما شرایط و صحبت‌های مردم در طول کار مستند را به سمت و سوء دیگری سوق داد.
تسنیم: و نکته این‌که مستند پژوهشی «نسیان» در اکران گروه هنر و تجربه نیز موفق ظاهر شد؟
آخوندپور: هرچند اکران فیلم مصادف با فصل امتحانات و قطعی شبکه‌های اجتماعی شد اما استقبال خوبی از فیلم در مشهد و دیگر شهرهای بزرگ صورت گرفت.
تسنیم: بازخوردهای تماشاگران پس از تماشای فیلم چه بود؟
آخوندپور: هدف ما این بود مخاطب با دیدن فیلم شاخک‌هایشان حساس شود که خوشبختانه این اتفاق افتاد. از ابراهیم حاتمی کیای سینماگر تا معمار و شهرساز و مدیران شهری و مردم عادی پس از دیدن فیلم نسبت به این موضوع حساس شده‌اند و موضوع مورد بحث فیلم را مهم توصیف کرده‌اند. حتی برخی خواص با مشاهده فیلم از این وقایع و سیر اتفاقات اظهار بی‌اطلاعی می‌کردند که برای ما هم جالب بود و پیام روشنگری فیلم که حال مشهد امروزخوب نیست به نظرم توانسته منتقل شود.البته نقدهایی هم پیرامون نگاه تکنیکی و هنری مستند وجود دارد که تا حدودی مورد قبول من ما هم می‌باشد.
تسنیم: پس به نظر خودتان در درگیر کردن مخاطب با موضوع موفق بوده‌اید؟
آخوندپور: دقیقاً. مخاطبان ما درگیر شده‌اند و همین نقطه موفقیت مستندی پژوهشی بدون استفاده از تکنیک و فرم خاص است. این‌که حرفش را ساده زده اما به دلیل بکر بودن موضوع دیده شده و ذهن مخاطبش را با موضوع درگیر کرده است. هرچند موضوع با ساخت یک فیلم مستند درست نخواهد شد اما «نسیان» می‌تواند قدم اول در این راه باشد تا در آینده آگاهی بخشی و غفلت پیرامون بافت پیرامون حرم رضوی جبران شود.
تسنیم: چه کارهایی در دست انجام دارید؟
آخوندپور: چندکار مستند در دست بررسی دارم و در حال نگارش یک فیلمنامه داستانی هستم.
گفت‌و گو: صادق عسکری
انتهای پیام/
