حجت الاسلام سعیدی: فضاسازی‌ها و جوسازی‌ها در کنار بی‌مسئولیتی مردم، زمینه فراموشی غدیر شد
حجت الاسلام محمدحسن سعیدی معتقد است: مشکل اساسی در نادیده گرفتن غدیر آن بود که احساس مسئولیت مردم نسبت به جامعه خود کم‌رنگ شده و از سوی دیگر شناخت عمیق نسبت به اسلام در جامعه وجود نداشت.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، روز غدیر، بزرگداشت تجدید میثاق الهی و بیعت با ولی برگزیده خدا و دفاع از حریم ولایت است. اگرچه این موضوع بارها در منابع متقن شیعه و اهل سنت مطرح شده، اما گاه پرسش‌های متعددی در این زمینه مطرح می‌شود. تعابیر و تفاسیر مختلف درباره واژه «ولایت» در خطبه غدیر، چرایی فراموشی این واقعه مهم در جامعه پس از حیات نبی خدا(ص) و... از جمله موضوعاتی است که درباره این واقعه مطرح می‌شود.
خبرگزاری تسنیم، همزمان با فرارسیدن عید سعید غدیر خم با حجت الاسلام محمدحسن سعیدی، کارشناس دینی، در این رابطه به گفت‌وگو پرداخت. او در بخشی از این مصاحبه درباره چرایی نادیده گرفتن واقعه غدیر پس از رحلت پیامبر(ص) گفت: بخش عمده‌ای از مردم در جامعه اسلامی زمان ماجرای غدیر، افراد تازه‌مسلمان بودند. یعنی کسانی که نسبت به تعالیم، آموزه‌ها، اهداف و فرهنگ دینی آشنایی درستی نداشتند و این ضعف شناخت موجب می‌شد وقتی مسائل انحرافی و غلط به نام اسلام به آن‌ها عرضه می‌شد، تشخیص درستی نداشته باشند. این موضوع باعث شد مسیر خلافت رسول خدا صلی‌الله علیه و آله از مجرای اصلی که خداوند متعال تعیین فرموده بود، منحرف شود.
به گفته او؛ در حقیقت می‌توان گفت مشکل اساسی در این ماجرا آن است که احساس مسئولیت مردم نسبت به جامعه خود کم‌رنگ شده بود و از سوی دیگر شناخت عمیق نسبت به اسلام در جامعه وجود نداشت.
مشروح گفت‌وگوی تسنیم با حجت‌الاسلام سعیدی به این قرار است:
*تسنیم: با وجود اینکه ماجرای غدیر در یک روز به خصوص با شکوه و عظمت برگزار شده و مسلمانان زیادی در آن مراسم حضور داشتند، چرا تعابیر و تفاسیر متناقضی درباره آن مطرح می‌شود؟
مسئله غدیر واقعه تاریخی است که نسبت به اصل این اتفاق که رخ داده و محتوایی که دارد، اجماع نظر میان مسلمانان- چه در میان شیعه و چه از اهل سنت- وجود دارد. ماجرا به این صورت بوده که پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله در آخرین حجی که در عمر مبارک خود انجام دادند، در مسیر بازگشت در مکانی که به عنوان غدیر خم شناخته می‌شود، متوقف شدند. در آن محل دستور دادند که حاجیانی که جلوتر رفته‌اند برگردند و حاجیانی که عقب‌تر هستند، برسند. از بار شترها مکان مرتفع و منبری تهیه کردند. در آن زمان، نبی مکرم اسلام بر بالای آن منبر و بلندی خطابه‌ای را ایراد کرده و در مورد مباحث اساسی اسلام نکات مهمی را بیان فرمودند. از جمله مسئله‌ای که در این خطبه مورد تأکید قرار گرفت، آن بود که ایشان از مردم سؤال کردند «یا ایها الناس الست اولی بکم من انفسکم؛ ای مردم! آیا من نسبت به خودتان اولا و برتر نیستم؟» مردم جواب دادند «بلی یا رسول الله؛ بله ای رسول خدا».
باید توجه داشت که این مطلب از آیه شریفه‌ای اقتباس شده که می‌فرماید: «النَّبِیُّ أَوْلَی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِم» به این معنا که کسانی که به پیامبر خدا صلی‌الله علیه و آله ایمان آورده‌اند و رسالت آن حضرت را حق می‌دانند و باور دارند که آن حضرت از روی هوا و هوس حرف نمی‌زند بلکه این وحی خداست که به آن حضرت اعلام می‌شود، بنابراین اگر آن حضرت چیزی را به عنوان دین برای مردم مطرح می‌کند، مورد تایید خدای تعالی است. به این صورت پیامبر خدا صلی‌الله علیه و آله نسبت به مؤمنینی که به آن حضرت ایمان آورده‌اند، نسبت به مردم اولی بوده و تصمیم ایشان برای مردم قابل قبول و قابل اجرا خواهد بود.
*تسنیم: آیا در آن جمع همه مردم به این مطلب اقرار کردند؟
بله، آن زمان تمام حاجیانی که در حجه‌الوداع حضور داشتند یک‌پارچه و همه با هم به این مطلب اقرار کردند که امر آن حضرت برای آن‌ها حق و از روی خیرخواهی و دلسوزی خواهد بود.
به این ترتیب بود که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله دست حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه‌السلام را در دستان مبارک خود گرفته، طوری بلند کردند که همه ببینند و سپس با صدای بلند و رسا فرمودند: «من کنت مولاه فهذا علی مولاه؛ هر کسی که من مولای او بوده‌ام، این علی مولای اوست.» یعنی در حقیقت مبتنی بر آیه قرآن، این مطلب را ابلاغ کردند.
*تسنیم: به این ترتیب آیا همه مردم متوجه شدند که ولایت حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه‌السلام امری از سوی خداوند متعال است؟
همین طور است. حتی در آن میان، سؤالاتی در مورد این ماجرا مطرح شد. ازجمله شخصی از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله سؤال کرد که «آیا این مطلب را شما از نزد خودتان مطرح کردید و یا دستوری از سمت خداوند است؟» که آن حضرت تأکید کردند که «امری از طرف خداوند است.»
افرادی هم که در آن محل حاضر بودند، از همین جهت که امر خداوند متعال است با حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام بیعت کردند.
*تسنیم: اما برخی تفاسیری در این مورد مطرح می‌شود که منظور رسول خدا صلی‌الله علیه و آله از ولایت، دوستی بوده است. چه دلیل متقنی برای رد این معنا در غدیر وجود دارد؟
اگر مولا و ولایت به معنای دوست گرفته شود، طبق عقل و منطق این مسئله پذیرفته نیست؛ زیرا مشخص است که موضوع غدیر بسیار مهم بوده و شرایط تاریخی نیز آن اندازه دارای اهمیت بوده که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله پس از مراسم حج، تمام حاجیان را در یک محل جمع کردند و این اتفاق نزدیک به سه روز زمان برد. این امر نشان می‌دهد که موضوع مطرح شده آن قدر حائز اهمیت بوده و در زندگی بشریت در طول تاریخ تأثیرگذار است که آن حضرت شرایط خاصی را برای آن مهیا فرمودند.
بنابراین منطقی نیست که تنها پیام دوستی حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام ابلاغ شود. بلکه حتماً معنا و مفهوم والاتری از دوستی مدنظر بوده است. طبیعی است که ذهن مردم هم متوجه می‌شود که چه مسئله جدی و تاریخ‌سازی بنا بوده از سوی پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله عنوان شود که در برهه تاریخی مهمی که آخرین سفر حج آن حضرت بوده و در بزرگ‌ترین و مهم‌ترین اجتماع مسلمانان این مطلب عنوان شده است.
بنابراین برخی تفاسیری که در مورد ولایت حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام عنوان می‌شود که ولایت را به معنای دوستی در نظر می‌گیرند، کاملاً غلط و غیرمنطقی است. علاوه بر اینکه توجیه و تبیین رسول خدا صلی‌الله علیه و آله نشان می‌دهد که خلافت به معنای جانشینی است و برخورد مردم در آن روز هم بر این نکته اشاره دارد که مفهوم خلافت را تایید می‌کند. اما کسانی که سعی می‌کنند مفهوم خلافت و ولایت حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام را به فراموشی بسپارند، باز هم نشان می‌دهد که موضوع مهمی مطرح است که این اندازه پنهان‌کاری درباره آن وجود دارد. درمجموع دلایل گوناگونی حکم می‌کند که واقعه بزرگ غدیر یکی از مفاهیم بزرگ و بیانگر خلافت بلافصل حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه‌السلام است.
*تسنیم: در این مقطع سؤالی مطرح می‌شود. اگر نگاهی کارشناسانه و پژوهشگرانه به ماجرای غدیر داشته باشیم، به نظر می رسد که این واقعه چندان در میان مردم ریشه دار نشد که بعد از رحلت رسول خدا صلی‌الله علیه و آله خیلی سریع ماجرای غدیر در حوادث پس از رحلت پیامبر(ص) به فراموشی سپرده شد. دلیل این اتفاق چه بوده است؟
از یک سو فضاسازی‌ها و جوسازی‌هایی در جامعه شکل گرفته بود و از سوی دیگر، مردم آن طوری که باید در صحنه باشند و احساس مسئولیت کنند، نبودند. وقتی در جامعه رهبری وجود دارد که محبوبیت و مقبولیت حداکثری دارد، جامعه عادت به تکیه کردن و اعتماد به او پیدا می‌کند که گاهی این اعتماد همچنان بعد از حضور او ادامه پیدا می‌کند و یا در صحنه‌هایی که موجه نیست همچنان این اعتماد به مدیریت تداوم دارد. در جامعه رسول خدا صلی‌الله علیه و آله نیز همین اتفاق افتاد. یعنی مردم نسبت به رهبری و مدیریت آن حضرت اعتماد داشتند و بعد از ایشان هم احساس می‌کردند تصمیماتی که در جامعه گرفته می‌شود همچنان مطابق روال بوده و عادلانه، سنجیده و صادقانه است. این مسئله باعث شد که بسیاری از مردم حالت بی‌تفاوتی نشان دادند.
در این شرایط بود که وقتی غصب خلافت رخ داد، حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام و حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها به در خانه مهاجرین و انصار رفته و در مجامع مختلف واقعه غدیر را متذکر می‌شدند. اما متأسفانه مردم بی‌تفاوتی از خود نشان دادند. در اثر همین رویکرد مردم بود که واقعه غدیر مشمول مرور زمان شده و از یادها رفت.
*تسنیم: در چنین شرایطی حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه‌السلام از چه طریقی مردم را هشیار می‌کردند؟ در شرایط مشابه در جامعه امروز، چه ابزاری برای بیدار و هشیار کردن مردم وجود خواهد داشت؟
در آن شرایط حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام برای آنکه جامعه دچار تشتت و اختلاف نشود، اقدام به سکوت کردند تا اصل موضوع اسلام حفظ شود. در حقیقت می‌توان گفت مشکل اساسی در این ماجرا آن است که احساس مسئولیت مردم نسبت به جامعه خود کم‌رنگ شده بود و از سوی دیگر شناخت عمیق نسبت به اسلام در جامعه وجود نداشت.
یعنی بخش عمده‌ای از مردم در جامعه اسلامی آن زمان، افراد تازه مسلمان بودند. یعنی کسانی که نسبت به تعالیم، آموزه‌ها، اهداف و فرهنگ دینی آشنایی درستی نداشتند و این ضعف شناخت موجب می‌شد وقتی مسائل انحرافی و غلط به نام اسلام به آن‌ها عرضه می‌شد، تشخیص درستی نداشتند. این موضوع باعث شد مسیر خلافت رسول خدا صلی‌الله علیه و آله از مجرای اصلی که خداوند متعال تعیین فرموده بود، منحرف شود.
*تسنیم: در آن شرایط، رسول خدا صلی‌الله علیه و آله بهتر از هر کسی نسبت به جامعه شناخت داشتند. از جمله آنکه در ماجرای جنگ احد شاهد بودند که وقتی شایعه قتل آن حضرت منتشر شد، گویی اسلام از بین رفته و مردم پراکنده و از میدان جنگ فرار می‌کردند. در چنین اوضاعی که اقبال مردم نسبت به حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام را نیز می‌دانستند، بعد از آنکه آن حضرت را به عنوان ولی معرفی کردند، چه زمینه‌هایی برای تقویت بنیان‌های غدیر انجام دادند؟
تبیین غدیر مسئله‌ای نبود که وابسته به تصمیم شخصی رسول خدا صلی‌الله علیه و آله باشد؛ هرچند آن حضرت هم جایگاه و شأن و شخصیت امام علی علیه‌السلام را می‌دانستند. اما غدیر امری مشخص بوده که قرار نبوده مسیر هدایت و رهبری جامعه اسلامی با رحلت نبی مکرم اسلام منقطع شود. به هر حال معصومین را خود آن حضرت معرفی کردند. این نکته حتی در منابع اهل سنت هم ذکر شده که پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرموده‌اند که خلفا و جانشینان به عدد نقبای بنی‌اسرائیل بوده و 12 نفر هستند. حتی در برخی روایات آن حضرت یک به یک از امامان معصوم علیهم‌السلام نام برده‌اند.
تأکیدی که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله در مورد شخصیت حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام به طور مکرر داشته‌اند، از جمله آنکه «أنا مدینه العلم و علی بابها؛ من شهر علم هستم و علی درب ورودی آن است» و بسیاری روایات دیگر که تأکید نسبت به شخصیت و شأن امام علی علیه‌السلام و معرفی ایشان به جامعه، نشان‌دهنده جایگاه آن حضرت در عالم اسلام است. اما آنچه باعث شد حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه‌السلام را به عنوان جانشین بلافصل خود، امام بر حق و حجت خدا به جامعه معرفی کنند، وحی الهی و دستور خداوند بوده است.
چنانکه خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ» به این معنا که ای رسول خدا! آنچه از طرف پروردگارت به تو اعلام شده را ابلاغ کن و اگر این کار را انجام ندهی، گویی رسالتت را به انجام نرسانده‌ای. از آنجایی که پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله می‌دانستند که گروهی از مردم مخالفت‌هایی خواهند کرد و توطئه‌ها و دسیسه‌هایی ایجاد خواهد شد، خداوند متعال به آن حضرت دلگرمی داد که: «وَاللَّهُ یَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ» به این معنا که خداوند تو را از آسیب مردم در امان نگه می‌دارد. زیرا آن زمان منافقین به اشکال مختلف در جامعه حضور داشتند و برای آن حضرت مسلم بود که موضوع غدیر برای آن‌ها سنگین و غیرقابل قبول است.
*تسنیم: حتی همین آیه نشان می‌دهد که ولایت عنوان شده در غدیر، تنها بیان دوستی حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه‌السلام با رسول خدا صلی‌الله علیه و آله نبوده است.
همین طور است. مشخص است که مسئله ولایت و خلافت مطرح بوده، زیرا نسبت به ماجرای ولایت نگرانی نسبت به شرارت برخی از افراد وجود دارد. از سوی دیگر، خداوند متعال می‌فرماید که اگر این امر را ابلاغ نکنی، رسالت را انجام نداده‌ای. این نکته نشان می‌دهد که علاوه بر وحیانی بودن موضوع غدیر، این امر بر تداوم و بقای اسلام دلالت دارد.
گفتگو از: مریم مرتضوی
انتهای پیام/
