چرا معادل‌های فرهنگستان در میان مردم جا نمی‌افتد؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، «خطر فرسایش زبان» موضوع گفت‌وگوی ویژه خبری شب گذشته بود که با حضور غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در آستانه روز ملی شعر و ادب فارسی برگزار شد.

حدادعادل در ابتدای این نشست ضمن یاد استاد شهریار و روز ملی و شعر و ادب فارسی، به اقدامات فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای حفظ زبان اشاره کرد و گفت: کارهای ما در فرهنگستان متعدد و متنوع است؛ وقتی صحبت از فرهنگستان می‌شود مردم بلافاصله به یاد واژه‌گزینی می‌افتند و از واژه‌گزینی هم فقط شوخی‌ها به یادشان می‌افتد؛ چیزهایی را که خود خلایق می‌سازند به ما نسبت می‌دهند و آن‌ها را به یاد می‌آورند؛ اما حقیقت این است که واژه‌گزینی یکی از کارهایی است که در فرهنگستان انجام می‌شود.

تجدید نظر در دستور خط فارسی

وی ادامه داد: از جمله کارهای ما در فرهنگستان تدوین دستور خط فارسی و استاندارد کردن خط فارسی است. دیدیم هرکس اگر بخواهد سلیقه‌ای به خرج دهد، آشفته‌بازار خواهد شد. شورای فرهنگستان حدود 100 جلسه بحث کرد و دستور خط فارسی را به تصویب رساند که البته اکنون بعد از 20 سال در حال تجدیدنظر است.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامه در پاسخ به پرسش مجری برنامه نسبت به علت عدم اقبال مردم نسبت به برخی از واژه‌های مصوب فرهنگستان توضیح داد: تعدادی از واژه‌های عمومی ما رواج پیدا کرده و پذیرفته شده است. خیلی از واژگان مصوب فرهنگستان امروز به کار می‌رود؛ مانند کلمه رزمایش که زیاد آن را می‌شنویم؛ این در حالی است که قبلاً به جای رزمایش از کلمه «مانور» استفاده می‌کردند. یا مثلاً کلمه بالگرد، به جای هلی‌کوپتر یا یارانه به جای سوبسید. اگر امروز به جوانان بگویید سوبسید، متوجه منظور نمی‌شوند. مقداری از رواج و استفاده این دست از واژگان نیازمند کمک رسانه‌ها بخصوص صدا و سیماست.

چرا معادل‌های فرهنگستان در میان مردم جا نمی‌افتد؟

حدادعادل به عدم استفاده برخی از این کلمات اشاره و اضافه کرد: باید استدلالی پشت اینکه چرا یک کلمه رواج نمی‌یابد، باشد. گاه اشکال از خود کلمه است، گاه هم کوتاهی از جانب دستگاه‌هایی است که باید این کلمات را به کار ببرند، اما نمی‌برند. مردم به برخی از کلمات عادت کرده‌اند و ترک عادت هم سخت است. این واژگان از نظر ما عیبی ندارد. عیب‌هایی که باعث می‌شود یک کلمه رواج نیابد، مشخص است: یا طولانی است یا از نظر آوایی مشکل دارد یا معنا را نمی‌رساند. اگر به جای «کپسول» بگوییم «استوانک» چه عیبی دارد؟ کلمه سامانه را این روزها به خصوص در صدا و سیما زیاد می‌شنویم؛ قبلاً به جای آن می‌گفتند سیستم، اما این کلمه امروز جا افتاده است. استفاده و کاربرد واژگان مصوب یک عادت است.

به گفته وی؛ 70-80 سال پیش وقتی اولین‌بار کلماتی که امروز روجا یافته، گفته شد، برخی از اساتید زبان فارسی تحمل نکردند. شخصیت‌های بزرگی نسبت به استفاده آنها اعتراض کردند. این موضوع در مطبوعات و مجلات ادبی آن زمان ذکر  شده است که کی به جای یونیورسیتی می‌گوید دانشگاه؟  چه کسی به جای تحت البحری می‌گوید زیردریایی؟! شهرداری و شهربانی و ... هم یک روز به اندازه همین کلمات عجیب می‌آمد. هرکدام از این کلمات را که به کار ببریم، جا می‌افتد. به عنوان مثال، واژه «خودرو» در زبان فارسی قبل از انقلاب فراوانی چندانی نداشت، اما امروز خودرو به معنی مطلق هرگونه سواری کاملاً جا افتاده است. من نمی‌گویم هر کاری که ما کردیم، بی‌عیب است، می‌گویم مردم عادت کردند و آن کس که باید این عادت را از سر آنها را بیندازد، رسانه‌ها هستند. البته باید توجه داشت که عده‌ نیز افتخار می‌کنند که از لغت خارجی استفاده کنند، می‌خواهند بگویند ما امروزی هستیم و زبان می‌دانیم. این مسئله‌ای است که پیش از آنکه زبانی باشد، فرهنگی است.

واژه‌گزینی در صدا و سیما چقدر هزینه دارد؟

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به حاشیه‌هایی که در چند سال اخیر برای بودجه هزینه شده برای معادل‌سازی و همچنین کاهش بودجه فرهنگستان در این زمینه اشاره و تصریح کرد: بسیاری از این حرف‌ها دروغ و خوراک فضای مجازی بی در و پیکر است. فضای مجازی بی‌صاحب است و هرکس هرچه بخواهد می‌گوید. چند سال پیش گفتند که هر واژه‌ای که فرهنگستان معادل‌سازی می‌کند، حدود 12 میلیون تومان هزینه دارد. این حرف غلط است. از سوی دیگر، به قول حافظ «ما آبروی فقر و قناعت نمی‌بریم»؛ قصد ندارم در شرایط تحریم و مشکلات اقتصادی حاضر بگویم که ما چگونه فرهنگستان را اداره می‌کنیم.

انتشار جلد سوم فرهنگ جامع زبان فارسی

حدادعادل در ادامه به دیگر فعالیت‌های فرهنگستان اشاره کرد و گفت: واژه‌گزینی یکی از کارهای فرهنگستان است. ما در فرهنگستان حداقل 12 گروه پژوهشی داریم؛ غیر از کتابخانه تخصصی، مجلات علمی پژوهشی و انتشارات که تاکنون 200 جلد منتشر کرده است. در حال حاضر داریم برای زبان فارسی فرهنگ جامع زبان فارسی تألیف می‌کنیم که مرجعی برای همه فرهنگ‌نویسان دنیا در حوزه زبان فارسی می‌شود. این کار عظیمی است. طرح ما این است که این فرهنگ به 35 جلد برسد که تاکنون دو جلد آن منتشر شده و جلد سوم آن نیز امسال به چاپ می‌رسد. گروه دیگر آموزش زبان و ادب فارسی است که به بررسی آموزش زبان در مدارس و دانشگاه‌ها می‌پردازد. تصحیح نسخ خطی، ادبیات انقلاب، ادبیات تطبیقی و ... از دیگر گروه‌های فرهنگستان هستند.

تفاهم‌نامه صدا و سیما با فرهنگستان

بخش دیگر موضوع این گفت‌وگو به تفاهم‌نامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی با صدا و سیما اختصاص داشت. حدادعادل در این زمینه گفت: سال‌هاست که با صدا و سیما ارتباط و همکاری داریم، اما در سه چهار ماه اخیر جهشی در این همکاری‌ها از هر دو سو پدید آمد و آن هم بعد از گلایه رهبر معظم انقلاب بود که در دیدار با شاعران صریحاً از تلویزیون گله کردند و خواستند که به زبان فارسی توجه بیشتری شود. رسانه ملی که مخاطب این گلایه بود، اهتمام بیشتری بعد از آن کرد. یکی از کارهایی که در جهت استفاده کمتر واژگان بیگانه در این مدت انجام شد، بررسی کلماتی بود که از سوی مجریان رسانه ملی گفته می‌شد. با بررسی صورت گرفته به حدود 850 کلمه در این زمینه رسیدیم. صدا و سیما این موضوع را با ما در میان گذاشت. فرهنگستان برای 80 درصد آن معادل فارسی داشت. دیگر کلمات نیز با مشورت فرهنگستان و تجربیات صدا و سیما در جدولی که به این منظور تهیه شده بود، اضافه شد. این جدول به صورت برنامه کاربردی(اپلی‌کیشن) در فضای مجازی طراحی و در اختیار مجریان قرار داده شد. حالا همه مجریان به این کلمات دسترسی دارند و عذری ندارند که بگویند نمی‌دانستیم چه بگوییم؟! آیین‌نامه‌ای نیز صدا و سیما در این جهت به مجریان ابلاغ کرده است.

فضای مجازی چه آسیبی به پیکره زبان فارسی می‌زند؟

وی افزود: رابطه فرهنگستان و صدا و سیما بسیار فراتر از این کاری است که الان انجام می‌شود. این قرص مسکن و زخم‌بندی فوری است، علاج اساسی محتاج تدبیر‌های فراوان است. براساس تجربه‌ فرهنگستان و گفت‌وگو با صدا و سیما، تفاهم‌نامه قبلی را تجدیدنظر و تقویت کردیم که به امضا رسیده است. از صدا و سیما خواسته‌ایم شورای جامعی که بتواند به صورت فراگیر مسائل زبان و ادب فارسی در صدا و سیما را بررسی کند، تشیکل شود. این شورا قبلاً هم بود، اما جدی گرفته نمی‌شد. همچنین درخواست کردیم که یک مقام مسئول هم در صدا و سیما مشخص شود که مسئولیت پیگیری مسائل مربوط به زبان و ادبیات فارسی را داشته باشد که فرهنگستان نیز بتواند حرف‌هایش را به او بزند. در فرهنگستان هم این مسئول وجود دارد. در این صورت کارهای متعددی می‌توان کرد؛ نخست آنکه آمادگی داریم برای اصطلاحاتی که در صدا و سیما استفاده می‌شود، گروهی تشکیل دهیم. در فرهنگستان قریب به 70 گروه واژه‌گزینی در رشته‌های مختلف داریم. همچنین این آمادگی را داریم که برای نویسندگان و مجریان دوره‌های آموزشی برگزار کنیم.

وی با بیان اینکه زبان فارسی میراث فرهنگی و باعث افتخار ما در دنیاست، به آسیب‌هایی که در حال حاضر این زبان را در فضای مجازی تهدید می‌کند، اشاره کرد و گفت: هنوز کاری که باید برای خط و زبان فارسی در فضای مجازی انجام داد، صورت نگرفته است. فضای مجازی پدیده‌ای است که باید واقعیت آن را بشناسیم؛ امری است که سابقه نداشته است. قبلاً مردم در گفت‌وگوی معمولی بین خودشان یک‌جور حرف می‌زدند و وقتی می‌خواستند بنویسند، طور دیگری می‌نوشتند. اما امروزه فضای مجازی محیطی ایجاد کرده که مردم آنطور که با هم حرف می‌زنند، می‌خواهند بنویسند. این پدیده تازه‌ای است، نمی‌شود آن را به طور کلی نفی کرد. باید قانونی برای آن وضع کرد که به اصل زبان و خط لطمه نزند. این کار ساده‌ای نیست، تدبیر و تأمل می‌خواهد و همکاری.

تعطیلی یک‌ساله شورای «پاسداشت زبان و ادب فارسی»

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی همچنین در پاسخ به چرایی استفاده از اسامی بیگانه با وجود قانونی در این زمینه گفت: قانون به تنهایی مشکل را حل نمی‌کند، باید همت کرد. قانون خوبی در مجلس تصویب شده و آیین‌نامه‌ای هم در هیئت دولت برای آن نوشته شده است؛ در این قانون هم وظیقه فرهنگستان و هم وظیفه نیروی انتظامی، صدا و سیما و وزارت ارشاد، اداره ثبت شرکت‌ها و... مشخص شده است. ما همه مقصریم. فرهنگستان وظیفه اجرایی و نظارتی ندارد، دستگاه علمی است. اگر کسی اسمی روی مغازه‌اش گذاشت و مدعی شد که فارسی است، مرجع تشخیصش فرهنگستان است. اما همه توقع دارند که ما برویم سراغ صاحب مغازه بگوییم که چرا این اسم را انتخاب کردی؟

وی با بیان اینکه دستگاه‌های گوناگونی در این زمینه مسئولیت دارند، یادآور شد: دولت مقرر کرده شورایی برای اجرایی کردن این قانون با عنوان شورای «پاسداشت زبان و ادب فارسی» تشکیل شود. رئیس این شورا وزیر ارشاد است. از وزیر ارشاد بپرسید چرا یک سال و نیم است که این شورا تشکیل نشده است؟  

انتهای پیام/