جایگاه صنایع فرهنگی و خلاق در اقتصاد جهان

باشگاه خبرنگاران پویا، صنایع فرهنگی از جمله مفاهیم پر اهمیت جامعه امروزی است که در سراسر دنیا نیز مورد توجه همگان قرار گرفته است. برای صنعت فرهنگی تعاریف متعددی ارائه شده‌است:

ساده ترین تعریف برای صنایع فرهنگی، صنایعی است که درون مایه فرهنگی و معنوی دارند و در ارزش‌ها، هنجار و فرهنگ‌های جامعه به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم تأثیر می‌گذارند.

در پژوهشنامه صنعت فرهنگی (1386) ذکر شده است که صنعت فرهنگی از طریق تولیدات، ابزارها و فرآیندهای متنوع در عصر حاضر باعث شده است که دانش و منابع فرهنگی یک جامعه به محصول تجاری و خدماتی تبدیل شود.

طبق تعریف یونسکو، صنایع فرهنگی به صنایعی گفته می‌شود که خروجی‌های خلاق و هنری ملموس و ناملموس تولید می‌کنند که دارای پتانسیل تولید، ثروت و ایجاد درآمد از طریق بهره برداری‌ از دارایی‌های فرهنگی و تولید خدمات و کالاهای دانش بنیان هم سنتی و هم نو هستند (ملکی فر، 1385). از آن‌جایی که صنایع فرهنگی برگرفته از ذهن، دانش و خلاقیت بشر می‌باشد، به آن صنایع خلاق نیز اطلاق می‌شود.

اما صنایع فرهنگی در نگاه مرسوم به معنای نگاه تجاری، اقتصادی و کسب منفعت از خاستگاه‌ها، نمادها، محصولات و خدمات فرهنگی است. این صنعت پر اهمیت در تمامی جهان نه تنها به رسمیت شناخته شده‌است، بلکه بخش اعظمی از تولید ناخالص داخلی[1] (GDP) کشورها را تشکیل می‌دهد.

رایج‌ترین طبقه‌بندی برای صنایع فرهنگی و خلاق[2] (CCI) به شرح ذیل می‌باشد که برای آن یازده بخش درنظر می‌گیرد:

تلویزیون، هنرهای بصری، فیلم، موسیقی، رادیو، هنرهای نمایشی، روزنامه‌ها و مجلات، تبلیغات، معماری، کتب (نشر) و بازی.

امروزه از جمله مهم‌ترین اهداف اقتصاد کلان رشد و توسعه[3] و اشتغال کامل[4] (کاهش بیکاری) می‌باشد. لازمه نیل به این اهداف اقتصادی تولید بیشتر، مصرف بیشتر، درآمد بالاتر و تقاضای نیروی کار بالاتر می‌باشد که به‌تبع آن‌ها، رشد اقتصادی و کاهش بیکاری حاصل می‌گردد. حال اشاره ای به جایگاه و گستره  این صنایع در اقتصاد جهانی می‌پردازیم.

در سال‌ 2013، از جانب صنایع فرهنگی و خلاق در سراسر جهان درآمدی برابر با 2.250 میلیارد دلار حاصل ‌ و موجب به کارگیری 29 میلیون نفر نیز شده است. درآمدها و اشتغال حاصل شده از جانب موارد فوق به شرح جدول ذیل می‌باشد:

هما‌ن‌طور که در جدول فوق مشهود است، بیشترین سهم در درآمدزایی حاصل از صنایع فرهنگی و خلاق مربوط به تلویزیون و هنرهای بصری می‌باشد که حدود 39 درصد فروش و 35 درصد بازار کار این صنایع را در اختیار دارد. کم‌ترین میزان درآمد نیز مربوط به حوزه رادیو می‌باشد. صنعت موسیقی و فیلم‌سازی اگرچه نسبت به سایر حوزه‌ها درآمدزایی کمتری داشته است اما نیروی کار نسبتاً بالایی را درگیر خود کرده‌است.

لازم به‌ذکر است در سال 2013، اشتغال ایجاد شده توسط CCI که بالغ بر 29 میلیون نفر ‌است، یک درصد از جمعیت فعال جهان را شامل می‌شود.

اگر بخواهیم یک تحلیل جغرافیایی و منطقه‌ای از آمار فوق ارائه دهیم، به نتایج ذیل دست می‌یابیم:

گزارش فوق حاکی از اهمیت صنایع فرهنگی و خلاق در سراسر جهان می‌باشد که بیان می‌دارد امروزه فرهنگ و به‌معنای خاص‌تر، صنایع فرهنگی نقش مهمی در اقتصاد جهانی و توسعه‌یافتگی جوامع ایفا می‌کنند که باید همواره مدنظر سیاست گذاران اقتصادی و فرهنگی قرار گیرد.

** محمد وجدانی، کارشناس ارشد اقتصاد و فرهنگ