گزارش| سیاست خارجی ترکیه و نقش ویژه اردوغان: دستگاه دیپلماسی چقدر نقش دارد؟

به گزارش گروه بین ­الملل خبرگزاری تسنیم ، در روزها و هفته ­های اخیر، تنش سیاسی بین ترکیه با چندین کشور بالا گرفته و حالا تیم اردوغان در شرایطی قرار گرفته که برای تحقق اهدافی که در شرق مدیترانه در اولویت سیاست خارجی قرار داده، ناچار به رویارویی و مذاکره در چندین جبهه مختلف است.

یونان، قبرس جنوبی، فرانسه و مصر، کشورهایی هستند که ترکیه به طور مستقیم با آنان وارد جدل لفظی و کل کل دیپلماتیک شده و روابط با اتحادیه اروپا و آمریکا نیز تعریف خاصی ندارد.

پیچیده شدن سیاست خارجی ترکیه در منطقه وسیع و گسترده مدیترانه در حالی است که حالا، مولود چاووش اوغلو به عنوان وزیر امورخارجه و رئیس دستگاه دیپلماسی، از قدرت و اختیارات چندانی برای مدیریت سیاست خارجی برخوردار نیست و خط اصلی دیپلماسی توسط خود رجب طیب اردوغان رئیس جمهور و مشاور و سخنگوی او ابراهیم کالن هدایت می­ شود و در این میان، دو چهره دفاعی  امنیتی یعنی ژنرال خلوصی آکار وزیر دفاع و  هاکان فیدان رئیس سرویس اطلاعاتی میت، محوریت خاصی در این حوزه دارند.

وقتی که طاقت داود اوغلو طاق شد

پیش از چاووش اوغلو، افرادی همچون یاشار یاکش، عبدالله گل، علی باباجان، احمد داود اوغلو و فریدون سینیرلی اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه بوده ­اند که اغلب آنان، در کار خود سرآمد بودند.

اما حالا علاوه بر آن که انتقاداتی در مورد توانمندی ­های چاووش اوغلو مطرح شده، به باور منتقدین، رجب طیب اردوغان در نظام ریاستی، علاوه بر جایگاه قانونی، صاحب قدرت فردی فراوانی است که سیاست خارجی را بر اساس خواسته ­ها و تمایلات خود پیش می­ برد و دستگاه دیپلماسی، نقش چندانی در سیاست خارجی ندارد.

داود اوغلو که زمانی همه کاره دیپلماسی و مغز متفکر تدوین استراتژی سیاست خارجی ترکیه بود و با ایده ­هایی همچون «تنش صفر با همسایگان» و «عمق استراتژیک»، توجه رسانه ­ها و محافل دانشگاهی را به سوی خود جلب کرد، حالا به قول خودش «از قطار حزب عدالت و توسعه به بیرون هل داده شده» و در مخالفت با اردوغان و هم حزبی­ های سابق خود، حزبی به نام آینده تاسیس کرده است.

احمد داود اوغلو دیروز در مورد مشکلات کنونی ترکیه در شرق مدیترانه و اظهارات تند و خشمگینانه سران دولت گفت:«متاسفانه، امروزه سیاست خارجی ترکیه، مبتنی بر تحلیل استراتژیک و هدف­گذاری مبتنی بر تحلیل واقع ­بینانه نیست. شرایط روحی جناب رئیس جمهور هر چه باشد، بر اساس همان شرایط روحی، در لحظه تصمیم‌­گیری و موضع­‌گیری می ­کند. اما این رفتارهای واکنشی، به ما لطمه می­ زند.

لازم است در همکاری با آمریکا، انگلیس و نروژ و با تشکیل تیمی مرکب از وزارت امور خارجه، ستاد کل نیروهای مسلح، سرویس اطلاعاتی میت و گروهی زبده از متخصصین حقوق بین ­الملل دریایی، برای شرق مدیترانه، تصمیمات صحیح بگیریم».

داود اوغلو در ادامه گفته است:«شرق مدیترانه برای ما از 3 نظر، اهمیت استراتژیک دارد: آنتالیا کانون گردشگری ماست، مرسین کانون تجارت و جیحان مرکز ترانزیت انرژی ماست و امنیت هر 3 نقطه، ارتباط دقیقی با امنیت و ثبات مدیترانه دارد و لازم است رفتار ما مبتنی بر صلح و آرامش باشد».

نخست وزیر سابق و وزیر امور خارجه اسبق ترکیه در ادامه و در مورد روابط خارجی ترکیه گفته است:«با قدرت­های جهانی مهمی همچون آمریکا، روسیه و فرانسه و با بازیگران منطقه ­ای مهمی همچون یونان، مصر و اسرائیل، مشکل جدی داریم. آیا این به خاطر باطل بودن خواسته ­های ما و دوری از حقانیت در هدف و اقدام است؟ خیر. این از ضعف دیپلماسی ما سرچشمه می­ گیرد. چرا باید رابطه ما با آمریکا، به سطح یک رابطه شخصی تنزل پیدا کند؟ ترامپ یک روز خطاب به رئیس جمهور ما نامه توهین ­آمیز نوشته و می ­گوید: اقدام ابلهانه مکن! روزی دیگر، عبارات دوستانه بین او و اردوغان رد و بدل می ­شود. چنین چیزی نشان دهنده این است که رابطه با آمریکا از چهارچوب نهاد و دستگاه خارج شده و شخصی شده است.»

زمانی برای تاریخ و فانتزی

 رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه در اغلب سخنرانی­ها و مصاحبه ­های خود، بر مفاهیم و اسامی خاندان ­های تاریخی فراوانی همچون «اجداد»، «میراث»،«سلجوقیان» و«عثمانیان» تأکید می ­کند و خود را در قامت رهبر و لیدری معرفی می ­کند که به شدت تاریخی­گرا (historical) است و فانتزی ­های تاریخی و حماسی فراوانی دارد که شاید رسیدن به آنها در چهارچوب حقوق بین ­الملل، شدنی نباشد و نتواند مرزها را برای رسیدن به اهداف خود تغییر دهد، اما می ­تواند با نفوذ و قدرت­نمایی، در چندین حوزه جغرافیایی، دیگران را در برابر عمل انجام شده قرار دهد.

علاقه اردوغان به گذشته و میراث امپراطوری ­های سلجوقی و عثمانی در حدی است که دستور داد، کاخ ریاست جمهوری بش تپه را با الگوی معماری سلجوقی بسازند.

او فرش قرمز را به عنوان فرش تشریفات پروتوکول بین ­المللی حذف و فرش فیروزه ­ای را جایگزین آن کرد که بر اساس سنن تاریخی، رنگ خاص قوم ترک در تاریخ بوده و در زبان­های لاتینی و فرانسه نیز، این رنگ را «تورکواز» می ­نامند.

اردوغان همچنین دستور داد که قرارگاه ­های بزرگ ساختمان مرکزی سرویس اطلاعاتی میت در آنکارا و استانبول نیز با الهام از معماری سلجوقی ساخته شوند.

رهبر حزب عدالت و توسعه در ادامه، اغلب پل­ها، بناها، کشتی­ها و پروژه ­های عظیم را نیز با نام ­های  یاووز سلطان سلیم، سلطان فاتح، سلیمان قانونی و دیگر اسامی عثمانی، نامگذاری کرده است.

بلال اردوغان پسر ارشد رئیس جمهور نیز در چند سال اخیر، تلاش کرده تا با احیای ورزش­ های سنتی و تاریخی دوران سلجوقیان و عثمانیان، علاقه خود را به این موضوع نشان دهد.

البته تا اینجای کار، ظاهراً همه چیز خوب است و بها دادن به میراث فرهنگی و تاریخی، نمی ­تواند جای انتقاد باشد و اتفاقاً خوب و ستودنی است. اما مشکل از جایی آغاز می ­شود که عبارت «اجداد»، «گذشته» و «قلمروهای پیشین»، جای همه چیز را می­ گیرد.

پروفسور آلن میخاییل از استادان تاریخ در دانشگاه ییل، در مجله تایم در مورد سوداهای تاریخی اردوغان نوشته است:«مطالعه تاریخ گذشته، این واقعیت را نشان می ­دهد که اردوغان، به شدت تحت تاثیر یاووز سلطان سلیم است و از او الهام می­ گیرد. با آن که پانصد سال از آن دوران فاصله گرفته­ ایم، اما اردوغان تمایل دارد در مورد قلمرو ترکیه و قدرت­نمایی در مدیترانه، همچون سلطان سلیم دیده شود».

این گفته استاد دانشگاه ییل، مبتنی بر یکی از سخنان اخیر اردوغان است که گفته است: «فرانسه می ­خواهد یک قدرت کوچک همچون یونان را بیندازد جلوی ترکیه ­ای که  از قدرت منطقه ­ای به قدرت جهانی تبدیل شده است».

زبانِ تعامل یا تنش؟

در پایان باید گفت: ترکیه به خوبی می ­داند که تحقق اهداف مهم سیاسی، امنیتی و اقتصادی در شرق مدیترانه، نیاز به یک افق سیاسی دور دست و کار شبانه ­روزی جدی دارد و نمی ­توان در این مسیر، صرفاً با اتکا به قدرت سخت، نیروی دریایی و قرار دادن دیگران در برابر عمل انجام شده، پیش رفت.

بنابراین، دستگاه دیپلماسی ترکیه و حلقه تنگ مشاورین و نزدیکان اردوغان، پیش از هر چیز، به این نیاز دارند که اردوغان را برای تغییر رویکرد دیپلماتیک اقناع کنند و خود نیز در مسیر و چهارچوبی نوین، با ادبیاتی تعاملی و گفتگو محور، با رقبا و مخالفین، مذاکره کنند.

اگر نه کشورهای کوچکی همچون یونان و قبرس جنوبی، از منظر توان دفاعی و نظامی، شانسی برای پیروزی در آوردگاه پیدا و آشکار جنگ ندارند اما با برخورداری از پشتیبانی سیاسی و اقتصادی اتحادیه اروپا و آمریکا، می ­توانند ترکیه را با مخاطرات و موانع جدیدی روبرو کنند.

انتهای پیام/