لزوم تحول در مفهوم تحزب در ایران

به گزارش گروه "رسانه‌های دیگر" خبرگزاری تسنیم، برگزاری نشست مسئولان احزاب با وزیر کشور، دوباره روایت غم انگیز تحزب در ایران را بازخوانی کرد. روایت تحزب در ایران روایتی تلخ، بیمار، ناکام و کلیشه ای است. در سال های اخیر یکی از مهم ترین دغدغه های مطالعاتی اساتید و دانشجویان رشته های علوم سیاسی و جامعه شناسی به بررسی «موانع تحزب در ایران» اختصاص یافته است و معمولاً پاسخ های ارائه شده نیز تکراری و کلیشه ای و همان گویی است. مهم ترین دلایل عدم توفیق تحزب در نگاه عمومی عبارتند از:

1- عدم پوست اندازی 2- نداشتن برنامه 3- عدم یارگیری 4- انحصار نخبگی و پایتخت گرایی 5- قوانین و مقررات 6- نداشتن منابع مالی یا شفاف نبودن منابع مورد استفاده.

اما پرداختن به تحلیل تحزب در ایران بدون توجه به جامعه شناسی معرفت امری ابتر و کم بهره است. جامعه ایران در طول 170 سال گذشته دچار دوپارگی جامعه شناختی است که نخبگان تحصیلکرده آن معمولاً از معرفت بیرونی سیراب می شوند به همین دلیل محیط فرهنگی- فیزیکی خود را زجرآور، دست و پاگیر و خسته کننده می دانند.

پاره دوم آن متن مردمند که معمولاً حرف نخبگان سیاسی را به دلیلی که ذکر شد نمی فهمند و در مقابل هرگونه حرکت سیاسی اجتماعی شان توسط نخبگان به توده گرایی، ضعف در عقلانیت، نهادینه نشدگی تعبیر و تفسیر می شود. جریان نخبگی نیز برای درمان آسیب هایی که می فهمد هیچ نسخه ای که مبتنی بر معرفت بومی باشد، ارائه نمی کند.

اصولاً سردمداران تحزب در ایران نمی توانند تصویری متفاوت از تحزب معمول در جهان ارائه دهند اما مهم ترین دلیلی که اعداد کوچک تر جامعه (نخبگان سیاسی) نمی توانند بر اعداد بزرگ تر جامعه ایران (توده مردم) تأثیرگذار باشند، فلسفه سیاسی تحزب در غرب و تعمیم یافتگی آن در ایران است.

این نقطه محل منازعه پنهان توده و نخبه است. فلسفه علمی- عقلایی تشکیل حزب، رسیدن به قدرت در ذیل یک شناسنامه و تابلوی شفاف است، اما آنچه نخبگان نهادگرا یا تحزب گرا و روشنفکران از درک آن عاجزند، فهم مردم از مسیر قدرت است. اگر فلسفه حقیقی تشکیل حزب (که رسیدن به قدرت با روش دموکراتیک است) برای مردم شرح داده شود، زدگی نسبت به پدید آور دگان حزب چند برابر خواهد شد چرا که در جامعه مذهبی ایران اصولاً نیت هایی که آهنگ حرکت به سمت قدرت می کنند، منفور می شوند. به تعبیر دیگر «قدرت طلبی» حتی به شکل قانونی آن امری مذموم و ناپسند است. وقتی مردم سؤال می کنند چرا فلانی حزب ایجاد کرده است و با این پاسخ مواجه می شوند که می خواهد وارد قدرت شود، اولین میخ به تابوت تحزب کوبانده شده است.

در فرهنگ دینی ما پیش نیاز سازی برای قدرت مذموم است و حرکت استمراری در این مسیر مذموم تر خواهد شد. به همین دلیل عنوان این نوشتار را «لزوم تحول در مفهوم تخرب» قرار دادم که «فرهنگ حزب » پذیری و «خاستگاه تحزب» در ایران باید متناسب با جامعه شناسی معرفت ایرانیان متحول شود. عجله در رسیدن به هدف نیز از مهم ترین عوامل عدم توفیق تحزب در ایران است. فاصله بین تشکیل حزب تا موعد زور آزمایی قدرت در ایران معمولاً کوتاه است و افراد محوری حزب برای جلب افکار عمومی سعی می کنند در قالب رادیکالیسم، الفاظ و عناصر گفتمانی را به کار بگیرند.

به تعبیر دیگر جامعه توده ای ما تاکتیک های رسیدن به قدرت را پویا نمایی می کنند و دقیقاً سر همین نقطه است که نخبگان آهنگ عوام گرایی می کنند و توسط توده مدیریت می شوند چرا که تا شروع رقابت مدعی مشارکت نهاد مند و عقلایی بوده اند، اما برای جلب نظر مردم هنگام ورود به قدرت پوپولیستی ترین شعار ها را وجهه همت خود می سازند.

اما پس از اتمام گرد و خاک های انتخابات در سبد مردم چیزی قرار نمی گیرد و اینچنین توده مردم، نخبگان را تنظیم و مدیریت مجدد می کنند. انتخابات در ایران صحنه مانور و مسابقه پوپولیسم گرایی نخبگان است به همین دلیل متن اجتماع، صحنه قبض و بسط نخبگان سیاسی است که در دوران نهاد سازی به تحزب و نخبگی می اندیشند و هنگام میوه چینی در مسیر توده بازی می کنند. ترجمه سخن فوق آن است که صحنه انتخابات در ایران میدان انحلال تحزب از منظر کارکرد است. بنابر این به جای سازماندهی مردم در انتخابات و نمایندگی سلایق آنها، بر موجی سوار می شوند که توده درست کرده است و توده می خواهد. و این چنین نخبگان سیاسی ما همیشه شیران دوران فترت و فرمانبران توده در صحنه رقابت سیاسی هستند.

آسیب دیگر، نبود عناصر دینی در گفتمان مدعیان تحزب در ایران است. تحزب گرایان در ایران دو دسته اند؛ برخی مدعی و معتقد به آن هستند و برخی از سر اضطرار و برای معرفی خود در ذیل تابلویی مشخص به سمت آن می روند. در گفتمان معتقدان به تحزب در ایران کمتر عنصر دینی یافت می شود، به طور مثال عناصر گفتمانی اصلاح طلبان نهادگرا در ایران امروز بیش از 90 درصد با عناصر گفتمانی لیبرالیسم مشترک است و همین جا نقطه آسیب شناسی و درخواست تحول در مفهوم تحزب است. جامعه شناسی معرفتی نخبگان نمی تواند لکوموتیو جامعه شناسی معرفت توده باشد چرا که خاستگاه و عوامل تعیّن آن غیربومی، وارداتی و مبنی بر فلسفه قدرت خواهی است. قدرت خواهی نیز در جامعه ایران امری ناپسند و منفعت طلبانه تفسیر می گردد.

بنابراین باید در ایران تحزب را به محور اخلاق و مکتب و شبکه سازی انسانی و فراتر از روایت های سیاسی دید. به طور مثال در طول تاریخ تحزب در ایران تنها تشکیلاتی که دچار افتراق و انشعاب نشده است مؤتلفه اسلامی است که در اکثر شهرهای ایران نیز دارای هسته کوچک و ثابتی است. انسجام این تشکل به جوهره دینی آن برمی گردد که می تواند الگویی برای دیگران باشد.

هر چند این ثبات نتوانسته سبد رأی آن را به بالای 2 میلیون رأی افزایش دهد اما اکثر متدینین فلسفه شکل گیری آن را صرفاً قدرت خواهی نمی دانند و این واجد ارزش گذاری بومی است و می تواند با رفع آسیب های دیگر به عنوان یک الگوی شبکه ای مورد استفاده قرار گیرد.

انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.