چالش­های گیاهپزشکی محصولات باغبانی کشور

خبرگزاری تسنیم، در حال حاضر 23 میلیون تن محصولات باغبانی در کشور تولید می شود. 80 درصد صادرات بخش کشاورزی را محصولات باغی تشکیل می‌دهند واین موضوع ایران را در جایگاه هشتمین کشور تولید کننده محصولات باغی در جهان قرار داده است.استاندارد کدکس برای محصولات باغبانی، تنها  6٪ از میوه های آسیب دیده را می پذیرد. در حال حاضر، کمبود استانداردهای پذیرفته شده بین المللی برای میوه و سبزیجات از لحاظ گیاهپزشکی تأثیرات منفی زیادی بر بازار محصولات باغبانی کشورمان دارد. حدود 2 میلیون و 900 هزار هکتار باغ در کشور وجود دارد که از این میزان حدود 900 هزار هکتار نیاز به بازسازی از جنبه های مختلف از جمله رعایت اصول فنی مدیریت و بهداشت گیاهپزشکی دارد. مهمترین چالشهای گیاهپزشکی در بخش باغبانی کشور شامل موارد ذیل است.

1. استفاده بی رویه از سموم آفت­کش شیمیایی

کاهش بسیار قابل توجه در کاربرد آفت­کش­ها و حتی حذف کامل آنها از اکوسیستم باغبانی را  می­توان به خوبی از طریق کاربرد اصول بنیادی اکولوژیکی در کنترل آفات آن به دست آورد. مشکلات آفات مشکلات بیواکولوژیکی هستند نه مشکلات شیمیایی، لذا استفاده تجربی و یک جانبه از سموم شیمیایی برای کنترل آفات  با سم­پاشی­های مکرر و پرهزینه به طور روز افزونی به عنوان یک استراتژی ناموفق مطرح می­گردد. طغیان مجدد آفات کلیدی و برهم خوردن تعادل طبیعی توأم با توسعه روز افزون مقاومت نسبت به سمومی که بر علیه آنها به کار می رود، مشکلاتی هستند که به وسیله آفت کش­ها ایجاد می شوند. این مسائل به وضوح نشان می­­دهند که یک تغییر شدید و سریع به منظور دستیابی به کنترل آفات از طریق یک روش رضایت بخش اکولوژیکی و اقتصادی مورد نیاز است. اگر مسایل جدی و جانبی مصرف آفت­کش­ها همچون خطرات آنها برای سلامتی انسان( اثرات سرطانزایی و نقص عضو جنین)، مرگ و میر موجودات زنده مفید که نمونه بارز آن مرگ و میر ماهی­ها در باغ های مجاور تالاب­های کشور می باشد، اثرات نامطلوب بر روی خاک­ها، هزینه­های اجتماعی، اقتصادی و غیره در نظر گرفته شوند، نیاز به تغییر رویه مدیریت کنترل با آفات از روش پایه شیمیایی به پایه بیولوژیک الزامی­تر می­گردد. نگاهی به وضعیت زنجیره غذایی محصولات باغی نشان می­دهد که آفات مهم باغی دارای عوامل زنده کنترل کننده کافی هستند.  در این میان عواملی وجود دارند که نسبت به سایر عوامل، کنترل نسبی مناسب­تری ایجاد می­کنند و حفاظت و حمایت از این دشمنان طبیعی می تواند در تقویت آنها بسیار مؤثر باشد.

2- سیستم کشت منطقی در محصولات باغبانی

توسعه سیستم تک کشتی محصولات باغی در چند کشور در حال رشد، آفات درختان میوه و دشمنان طبیعی آن­ها را تحت تأثیر قرار داده است. در سال­های اخیر تغییرات قابل توجهی در اگرواکوسیستم باغ­ها از نظر تنوع گونه­ای بوجود آمده است. به طوری که بعضی از ارقام تجاری بیشترین افزایش سطح زیر کشت را داشته اند. در چنین شرایطی تأثیر انواع عوامل تنش­زای باغی از جمله آفات و بیماری­ها افزایش می­یابد. میزان تنوع ارقام یکی از عوامل موثر در شدت خسارت آفات و بیماریهای گیاهی می‏باشد. شرایط کاشت باغ های کشور به گونه‏ای است که در اکثر باغ ها ارقام متفاوتی کشت گردیده و به ندرت می‏توان یک باغ خالص و یک دست که زیر پوشش یک رقم باشد، یافت. افزایش شاخص تنوع تا حد خاصی با ایجاد ثبات اکولوژیکی باعث کاهش طغیان آفات می­گردد. از طرفی افزایش بیش از حد تنوع ارقام برنامه ریزی مدیریت آفات را مشکل می­سازد.

علاوه بر این باغ داران  با چالش­های جدید ناشی از بروز آفات جدید نیز مواجه هستند. بنابراین، ضرورت تکیه بر تکنیک­های پایدار IPM در مدیریت آفات محصولات باغبانی با استفاده از عوامل کنترل بیولوژیک اجتناب ناپذیر است.

3- تغییرات اقلیمی

تغییرات آب و هوایی در سال­های اخیر بر جوامع انسانی تأثیرات منفی داشته است. گروه بین دولتی بررسی تغییرات آب وهوا (IPCC) تخمین زده است که تا سال 2100 میانگین جها ی دما 1-5/3 درجه سلسیوس نسبت به سال 1990 میلادی افزایش می­یابد. براساس گزارشاتFAO بیش از یک سوم سطح زمین بیابان است که عمدتاً به دلیل تغییرات در الگوهای آب وهوایی و بهره برداری­های نامناسب از زمین رخداده است. مناطق خشک جهان سطحی معادل31/6 بیلیون هکتار یعنی نیمی از مساحت زمین را اشغال کرده­اند. این وضعیت به دلیل چرای بی رویه، جنگل زدایی و روش­های نامناسب آبیاری بوجود آمده که به نوبه خود می­تواند به کاهش حاصل­خیزی خاک و بهره­وری محصول منجر شود. عواملی مانند تغییرات آب و هوا، فرسایش خاک، تنوع زیستی، و کمبود آب بر زندگی بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان تأثیر منفی دارد. میزان آب در دسترس کشاورزی با  افزایش نیاز آبی بخش­های دیگر از جمله موارد صنعتی و شهری محدود شده است. رابطه بین بیابانزایی و تغییر آب و هوا، همراه با کاهش تنوع زیستی و کمبود آب باعث می­شود که باغبانی در مناطق خشک جهان به طور فزاینده­ای دشوار و چالش برانگیز شود.

با توجه به پیش­بینی تغییرات بیوکلیمایی، محصولات باغی به خصوص محصولات گرمسیری و نیمه گرمسیری برای توسعه کشاورزی در مناطق مستعد بسیار مفید است. این گیاهان با داشتن توانایی­هایی نظیر مقاومت در برابر تغییرات آب وهوایی نامطلوب و فراهم کردن یک میکروکلیمای مطلوب برای کشت انواع محصولات به صورت میانه کاری به باغداران کمک می­کند. به طور کلی میزان رطوبت در تعیین طرز پراکندگی و میزان رشد و نمو آفات در محصولات باغبانی تأثیر دارد. در شرایط خشکسالی خسارت برخی آفات افزایش پیدا می­کند. در رابطه با علف‌های هرز نیز رطوبت کم و دمای بالا در شرایط خشکسالی جذب علف کش را کاهش می‌دهد و از اثرات کنترل شیمیایی علفهای هرز می­کاهد. در شرایط خشکسالی غلظت علف‌کش‌ها در خاک افزایش می­یابد در نتیجه اثرات گیاهسوزی علف‌کش افزایش یافته و از خواص انتخابی آن کاسته می­شود .

4-  عوامل اقتصادی – اجتماعی

به طورکلی، محققان و مروجان اغلب از کند بودن سرعت استقرار نوآوری­های کشاورزی مانند IPM محصولات باغبانی ناامید هستند. نرخ کند استقرار باعث کاهش سود بالقوه برنامه IPM برای تولیدکنندگان و مردم است. نتایج تحقیقات انجام شده نشان داد که سطح مالکیت ، نسبت باغ های تحت پوشش آبیاری به دیم، نسبت تعداد درختان بارور به تعداد تولیدکنندگان، عملکرد هر درخت، درصد محصول فروخته شده، سود محصول و مالکیت تراکتور مهمترین شاخص­های اقتصادی – اجتماعی مؤثر بر پذیرش مدیریت تلفیقی آفات در باغ ها بوده است. از سوی دیگر، سازه های ترویجی نظیر دسترسی به مراکز خدمات کشاورزی، میزان ملاقات مروجین و سطح سواد و  کلاس­های ترویجی در پذیرش مدیریت تلفیقی آفات در باغبانی کشور مهم بوده است .

5- شبکه مراقبت (پیش آگاهی و ردیابی)

در تکوین سیستم­های مدیریت تلفیقی آفات محصولات باغبانی دو نوع برنامه پیش آگاهی و ردیابی حائز اهمیت است. پیش آگاهی برای مقاصد تحقیقاتی، مراقبت بسیار دقیق در خصوص عوامل متشکله اکوسیستم را طلب می‏نماید. سیستم­های پیش آگاهی جهت استفاده متخصصین مدیریت آفات باغی در موقعیت­های کاربردی و تجاری حتی الامکان بایستی در اسرع وقت و با هزینه ناچیز و بسادگی انجام پذیرند، در حالی که ارزیابی صحیح و مفیدی از وضعیت محصولات باغی ارائه دهند. مطالعات انجام شده در سال­های اخیر با استفاده از مد­ل­های پیش­آگاهی چند متغییره وابسته به عوامل آب و هوایی و مدل­های ردیابی براساس روش­های زمین آماری نتایج بسیار کاربردی داشته است. این مدل­ها با سطح احتمال خطای کمتر از 12 درصد به صورت عملیاتی قابلیت کاربرد دارند.

* مسعود لطیفیان/ عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات علوم باغبانی کشور

انتهای پیام/