آئین‌های محرم در خراسان جنوبی رنگ دیگری به خود گرفت/عشق کویرنشینان به اهل بیت(ع) بی‌نظیر است
خبرگزاری تسنیم: با فرا رسیدن ماه محرم شور حسینی بار دیگر در استان خراسان جنوبی به پا شد و آیین‌های عزاداری سرور و سالار شهیدان پر شورتر از سال‌های گذشته در این استان برگزار می‌شود.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از بیرجند، عشق مردمان کویر نسبت به اهل بیت (ع) در ماه محرم به اوج خود می‌رسد و با وجود گذشت یک هزار سال از مصیبت شهادت امام حسین (ع) و یاران وفادارش، نه تنها از عمق این حادثه کاسته نشد، بلکه هرچه می‌گذرد، قلمرو عاشورا گسترده‌تر و آیین‌های عزاداری باشکوه بیشتری برگزار می‌شود.
مردم خطه کویر از همان روز نخست محرم با مراسم علم‌بندان سوگواری خود را در باب اباعبدالله و 72 تن یار شهیدش آغاز میکنند.
علم مهم‌ترین علامت عزاداری امام حسین (ع)
علم‌بندان از مراسم سنتی ویژه عزاداری در این ماه است که سادات استان با برپایی مراسم علم‌بندان آغاز عزاداری سالار شهیدان را اعلام میکنند چرا که علم از مهم‌ترین و اصلی‌ترین علائم عزاداری است و مردم برای آن احترام خاصی قائل هستند.
علم‌ها اغلب بانی و علمچی دارند که این شغل به طور موروثی به آنها منتقل شده و در برخی مناطق بانیان، علم‌ها را در خانه‌هایشان به اتفاق اقوام خود بسته و برای بقیه مراسم به مسجد و یا محل تجمع مردم می‌آورند.
گروهی هم مراسم علم‌بندان را در مسجد انجام می‌دهند و برای این کار روز پیش از مراسم پارچه‌های علم را می‌شویند.
روز علم‌بندان مردم را به وسیله «چاووشی‌خوانی» یا اعلام از بلندگو و یا شیپور زدن آگاه میکنند و پس از جمع شدن مردم، بزرگان و سادات محل، لباس، دستمال‌ها، پارچه‌ها و طوق علم را می‌بندند و در حین این کار اسپند دود میکنند و فردی چاووشی می‌خواند و دیگران صلوات می‌فرستند.
پس از علم بستن، علم‌ها را به قبرستان می برند و برای اهل قبور فاتحه می‌خوانند البته در برخی روستاها، علم‌ها را به دور روستا نیز می چرخانند.
مراسم علم‌بندان در مرکز استان در شب نخست ماه محرم در هیئت محبان الزهرا(س) با حضور شماری از سادات که به سادات علم‌دار معروف هستند برگزار می‌شود.
شبیه‌خوانی یاد آور صحنه عظیم کربلا
مراسم شبیه‌خوانی نیز از دیگر آداب و رسوم مردم این استان است که در این مراسم هر شبیه‌خوان نقش یکی از شخصیت های عاشورا را اجرا می کند و با نظمی خاص اشعاری را می‌خواند.
این مراسم توسط افرادی اجرا می‌شود که از صدای خوب برخوردار و توانایی ارائه نمایش را دارند.
بیل‌زنی آئین اختصاصی دیار گل‌های نرگس
مراسم بیل‌زنی تنها در دیار گل‌های نرگس خطه کویر یعنی شهرستان خوسف اجرا می‌شود.
در این مراسم که ظهر عاشورا برگزار می‌شود و در واقع شبیه‌سازی طایفه بنی‌اسد در صحرای کربلاست، در هر یک از دو هیئت شهر خوسف، دو دسته 15 نفری که در مجموع چهار دسته هستند، تشکیل می‌شود و برای برپایی این مراسم افراد بیل در دست، دایره وار در کنار هم بیل‌هایشان را به طرف آسمان می‌برند و هر فرد در حال حرکت به هوا پریده و تیغه بیل‌ها را به هم می‌زنند و همه یک صدا و با آهنگی مخصوص می گویند "حیدرعلی" و همزمان بیل‌ها نامنظم و با شتاب به یکدیگر می‌خورند.
بهم خوردن بیل‌ها در روز عاشورا نماد رویارویی لشکریان کفر و لشکریان امام حسین(ع) است که جنگ لشکریان یزید بر علیه لشکر کوچک امام حسین(ع) و مظلومیت ایشان را نشان می‌دهد.
علم گردانی آیین دیرینه روستاهای خطه خراسان
در این مراسم عده‌ای علمچی و فاتحه‌خوان علم‌ها را به در خانه اهالی روستا برده و نذورات آنها را جمع‌آوری میکنند.
معمولا از روز چهارم محرم علمگردانی در خراسان جنوبی آغاز می‌شود و صاحب‌خانه نیز علم‌ها را زیارت کرده و نذورات خود را پخش میکنند که این نذورات شامل نان، پول، گندم، خرما، شیرینی و آجیل است.
قبرستان از دیگر جاهایی است که علم را به آن جا برده و در سر قبرها علم را به زمین می‌گذارند و فاتحه‌خوانی میکنند.
این مراسم به دهه نخست ماه محرم اختصاص دارد و نسل به نسل از پدر به پسر بزرگتر خانواده انتقال می‌یابد تا جایی که در برخی از مناطق هرکدام از علم‌ها علاوه بر اینکه دارای صاحبی موروثی است، علمگردانی موروثی هم دارد.
علم‌گردان در طول مراسم و حتی ایام دیگر سال مسئول مراقبت از علم است و اگر به هر دلیلی علم دچار خسارت شود یا بر زمین بیفتد، صاحب علم باید قربانی دهد در غیر این صورت مردم معتقد هستند که برای خانواده او اتفاق بدی رخ می‌دهد.
مردم بیرجند عقیده دارند که آمدن علم‌ها به منزل بسیار خوش یمن است بنابراین تلاش میکنند که در این چند روز لااقل یک علم‌به نزدیکی منزل شان بیاید و چند لحظه‌ای مقابل خانه توقف کند.
در برخی روستاهای خراسان جنوبی، هر کدام از علم‌ها به نام یکی از ائمه (ع) برپا می‌شود. به این ترتیب، دوازده علم به نام دوازده امام و دو علم به نام حضرت فاطمه زهرا (س) و حضرت ابوالفضل (ع) در روستا گردانده می شود.
مراسم علمگردانی خراسان جنوبی در فهرست میراث معنوی کشور نیز به ثبت رسیده است.
برگزاری مراسم هفت منبر و گرفتن حاجت از اباعبدالله الحسین (ع)
مراسم هفت منبر نیز تنها در شهرستان بیرجند اجرا می‌شود.
البته در گذشته شبیه آن در استانهای دیگر مثل تهران طی مراسمی با عنوان چهل منبر انجام می‌شد.
این مراسم در غروب تاسوعا تا پیش از اذان مغرب اجرا می‌شود و بانوانی که نذر و نیازی دارند به هفت مکان مشخص می‌روند و در آن جا شمع روشن میکنند و حاجت می‌گیرند.
علم‌گردان فردوس
مراسم علم‌بندان و علمگردانی و حرکت دسته های سینه‌زنی از جمله مراسم عزاداری در فردوس است که در مراسم علمگردانی علم توسط سادات بسته می‌شود و آن را در روستاها می گردانند و همزمان نوحه‌خوانی و عزاداری میکنند.
مشعل گردانی مختص دو روستای خور و برکوه
مراسم مشعل‌گردانی در روستاهای خور خوسف و برکوه سربیشه اجرا می‌شود.
مشعل به شکل استوانه‌ای است که از تسمه آهنی تشکیل شده که بعضی از آنها بلندتر است و پایه مشعل فلزی و حدود دو متر ارتفاع دارد این مشعل را در شب نهم محرم روشن میکنند.
در روستای خور عصر تاسوعا مشعل فلزی را که در حسینیه به صورت ثابت نصب شده است، از کنده درخت بنه پر میکنند و شب بعد از برپایی مجلس روضه‌خوانی چراغ‌ها را خاموش و مشعل را با نفت روشن میکنند و سینه زدن دور آن انجام می‌شود.
در روستای برکوه سربیشه شب عاشورا بعد از روشن کردن مشعل در میدان ضمن سرودن اشعاری آن را به طرف مسجد حسینیه روستا حمل میکنند و در داخل حسینیه مشعل را به دیوار تکیه می‌دهند و به نوحه‌خوانی می‌پردازند.
شبیه‌گردانی قهستان و سنگ‌زنی درخش
مراسم شبیه‌گردانی نیز در قهستان در روز عاشورا توسط مردان انجام می‌شود و زنان نظاره‌گر هستند به این صورت که هر فرد یکی از علایم روزهای عاشورا مثل تنور خولی و گهواره حضرت علی اصغر(ع) را درست می کند و با علم و بیرق وارد محوطه شده و اشعاری می‌خواند.
سنگ زنی هم از جمله مراسم مردم محله درخش شهر قهستان است.
سنگ عبارت است از دو تکه چوب استوانه‌ای هشت سانتیمتری که نخی از آن عبور کرده و در پشت دست بسته می‌شود.
این روستا هشت نفر سنگ زن دارد که از شب پنجم محرم این کار را همراه هیأت با آهنگ نوحه سینه‌زنی یا زنجیرزنی انجام می‌دهند.
مردم معتقد هستند که سنگ‌زنی به نشانه سنگی است که کفار به دندان رسول خدا (ص) زده‌اند.
نخل‌بندان مراسمی ویژه در نهبندان
نخل به اصطلاح یک حجله از چوب است که با تمثال‌های رنگارنگ مثل آیینه، پارچه‌های قیمتی، گل و سبزه تزئین می‌شود و در روز عاشورا در مراسم روضه‌خوانی و تعزیه به‌عنوان تابوت نمادین امام حسین(ع) حرکت داده می‌شود.
نخل توسط سادات و بزرگان بسته و در روزهای تاسوعا و عاشورا همراه هیأت‌های عزاداری حرکت داده می‌شود و در محل عزاداری چند بار نخل‌ها را دور می‌دهند و بعد به زمین می‌گذارند تا عزاداران آن را زیارت کنند.
کفن‌پوشان بشروی
یکی از مراسم منحصر به فرد عزاداری در شهرستان بشرویه توسط هیئت کفن‌پوشان که حدود 100 نفر هستند اجرا می‌شود.
در این مراسم اعضای هیئت پیراهن یا روانداز سفیدی می‌پوشند و شمشیرهای چوبی به صورت نمادین در دست می‌گیرند و روضه‌خوانی میکنند.
خیرات سیدالشهدا و پخت غلور
آیین خیرات سیدالشهدا از سوی مسلمانان اهل سنت خراسان جنوبی هم در روز عاشورا از دیگر آیین‌هایی است که در آن مردم مناطق سنی نشین با پختن غلور و آش نذری با عنوان خیرات سیدالشهدا به اطعام مردم می‌پردازند.
پخت غلور هم یکی از آئین‌های کهن محرم در خراسان جنوبی است که وفاق اجتماعی مذهبی را به نمایش می‌گذارد.
غلور نوعی آش محلی است که معمولاً در بیرجند مرکز خراسان جنوبی و در ایام محرم پخت می‌شود.
مراسم پخت غلور از ابتدای صبح آغاز شده و هر کس که نذر دارد تهیه مقداری از مواد اولیه آن را عهده‌دار می‌شود، این غذا در دیگهای بزرگ طبخ شده و افرادی با هم زدن غلور حاجات خود را از خداوند طلب میکنند.
ذکر دعا و زمزمه صلوات چاشنی معنوی این مراسم مذهبی اجتماعی است و مردم استان خراسان جنوبی این غذا را متبرک و برای شفای بیماران مؤثر می‌شمارند.
پخت غلور یکی از میراث‌های معنوی این استان و نمونه بارزی از یک کار مشترک است.
علاوه بر این آئین‌ها اطعام دسته‌های عزاداری و پرداخت نذورات از مراسمی است که از اول محرم تا روزهای پس از عاشورا به طور چشمگیری در خراسان جنوبی مشاهده می‌شود.
اطعام و ادای نذورات در روزهای آخر دهه نخست محرم به ویژه در روز نهم و دهم از جمله جلوه‌های بارز عزاداری مردم این خطه است.
فروغ شمع در شام غریبان
عزاداران حسینی در خراسان جنوبی همچنین در نخستین شب شهادت حضرت امام حسین(ع) با روشن کردن شمع در مساجد، مراسم شام غریبان را برگزار میکنند.
هیأت‌های عزادار در این مراسم به نشانه جست‌وجوی اطفال آواره و گمشده سالار شهیدان با عبور از کوچه‌ها و ریختن خاک بر سر و روی خود، گویی به‌دنبال گمشده‌ای می‌گردند.
اغلب مردم این دیار برای استفاده بهتر معنوی از این ماه با اهل خانواده تا پاسی از شب در مجالس عزاداری شرکت دارند و مداحان اهل بیت (ع) در این شب با یادآوری مصائب بازماندگان واقعه کربلا و توصیف رنج فرزندان امام حسین (ع) یاد و خاطره اسیران روز عاشورا و اطفال حضرت اباعبدالله الحسین (ع) را زنده میکنند.
انتهای پیام/ ب
