درک زبان اسلام در سطح هدایتگری برای همگان ممکن است

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم ، دومین روز همایش بین‌المللی «فلسفه دین معاصر» صبح امروز چهارم دی‌ماه با حضور چهره‌های داخلی و خارجی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در سه سالن مجزا آغاز به کار کرد.

حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران نخستین سخنران سالن غدیر این پژوهشگاه بود که به ارائه مقاله خود با عنوان «زبان دین اسلام» پرداخت و مقوله زبان در فلسفه دین، هرمونتیک، منطق و برخی حوزه های دیگر را حائز جایگاه ویژه‌ای دانست.

وی عنوان کرد: به طور کلی سه مسئله در زبان دین وجود دارد: نخست معناشناسی اسماء و صفات الهی که شامل صفات مشترک مانند خالق و مخلوق و صفات خبریه خداوند است؛ دوم گزاره‌های دینی و در نهایت اثبات‌پذیری باورهای دینی. این‌ها مؤلفه‌هایی هستند که مسائل زبان در این معنا را تشکیل می‌دهند.

خسروپناه با تأکید بر این که انسان متناهی می‌تواند معانی گزاره‌های دینی را از طریق زبان دین و عرف عام درک کند، گفت: برای مثال در مورد صفات خبریه مانند «ید»، متفکران شیعه معتقدند که این صفات بر مبنای معنای مجازی می‌توانند حمل شوند؛ البته نه مجاز در این معنا که اگر این واژه در متن دینی آمده، نیازی به تأویل داشته باشیم.

وی در ادامه سخنان خود با اشاره تقسیم گزاره ها به خبری و انشایی گفت: متفکران شیعی گزاره‌های اخباری را شناختاری می‌دانند و معتقدند که این گزاره ها از واقعیت‌های خارجی خبر می‌دهند، پس خبر قرآن از خدا، روح و ... خبر از واقعیت است.

رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در ادامه با اشار ه به گزاره های انشایی عنوان کرد: این گزاره ها خبر از واقع نمی‌دهند و صدق و کذب بردار نیستند، اما به لحاظ منشأ و غایت واقعی هستند.
وی در تشریح این مطلب گفت: گزاره های انشایی و اوامر و نواهی در دین اسلام بر اساس واقعیتی شکل گرفته‌اند و از همین روی اکثر متفکرین و اصولیین شیعه معتقدند که گزاره های انشائی اعتباری هستند؛ در این میان نظر آیت الله مصباح و مرحوم مهدی حائری استثناست که این گزاره ها را اخباری می دانند.

وی تصریح کرد: آیت الله مصباح گزاره های انشایی را ضرورت بالقیاس بین فعل و حالت و مرحوم حائری آنها را ضرورت بالفعل بین فعل و فاعل می داند.

رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران ادامه داد: از همین روی از منظر متفکران شیعی سمبلیک خواندن اسطوره های دینی نارواست و قصه های قرآن خبر از واقعیت می دهند و نمی توان آنها را سمبلیک و نمادین دانست؛ چون مدلول مطابقی اِخبار از واقع است.

وی در ادامه سخنان خود به بحث اثبات پذیری گزاره های اسلامی پرداخت و گفت: از منظر متفکران شیعی حقانیت استناد گزاره‌های انشایی به حق تعالی از طریق اثبات حقانیت گزاره‌های اخباری است.

به اعتقاد خسروپناه متفکران شیعی گزاره های انشایی را اعتباری دانسته اند و با اثبات حقانیت استناد گزاره‌های اخباری، اثبات حقانیت استناد گزاره‌های انشایی نیز حل می شود. اثبات حقانیت گزاره های پایه در دین مستند به اثبات گزاره های معرفت شناختی می شود که مبتنی بر بدیهیات است.

این محقق برجسته تصریح کرد: حتی شخصیتی مانند مرحوم مجلسی که اخباری است، معتقد است که ما با کمک بدیهیات به اثبات خداوند و صفات او و سپس نبوت خاصه و عامه می پردازیم و سپس از آنها برای اثبات امامت استفاده می کنیم؛ یعنی اثبات در یک سطح عقلی و سپس نقلی خواهد بود.

وی با بیان این که مخلوق انسانی متناهی می تواند زبان اسلام را که منشأ نامتناهی دارد، درک کند، عنوان کرد: البته این امر در سطح هدایتگری اتفاق می افتد و فراتر از زبان هدایتگری، تنها انسان های کامل می توانند به وسیله ارتباط با لوح محفوظ لایه‌های عمیق‌تر دین را بفهمند.

خسروپناه ادامه داد: البته هدایتگری به این معنا نیست که زبان قرآن و اسلام زبان عرف عام است؛ از این معنی یک فیلسوف یا عارف نیز می‌تواند از قرآن مطالب فلسفی و عرفانی  استخراج کند، اما به اعتقاد من مباحث علمی بسیار تخصصی چون از حوزه هدایتگری خارج هستند، در این حیطه جایی ندارند.

رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در مقاله خود زبان دین و زبان اسلام را یکی از مباحث فلسفه دین و کلام جدید برشمرده که به سه ساحت معنا‌شناسی اسماء و صفات الهی، معناشناسی گزاره‌های دینی و اثبات‌پذیری باورهای دینی می‌پردازد.

در این مقاله دیدگاه متکلمان اهل سنت و شیعه و نظریه تمثیلی «آکویناس» در بحث صفات مشترک و صفات خبریه بیان شده است و نظریه اشتراک معنوی مشکک به عنوان نظریه برگزیده پذیرفته شده است. همچنین دیدگاه پوزیتیویسم و نظریه تحلیل زبانی در بحث معناشناسی گزاره‌های دینی گزارش و نقادی شده است و در این میان نظریه واقع‌نمایی گزاره‌های اسلامی به عنوان نظریه برگزیده مطرح شده است.

انتهای پیام/