هنوز مبنای درستی برای پلورالیسم دینی ارائه نشده است

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم ، محمد محمدرضایی، استاد دانشگاه تهران یکی از ارائه‌دهندگان مقالات در دومین روز همایش بین‌المللی «فلسفه دین معاصر» بود که صبح امروز چهارم دی‌ماه با حضور چهره‌های داخلی و خارجی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در سه سالن مجزا آغاز به کار کرد.

محمدرضایی در مقاله خود با عنوان «نقد و بررسی پلورالیسم دینی» به نقد و بررسی این موضوع از دو منظر برون‌دینی و درون‌دینی در آرای «جان هیک» و«سیدحسین نصر» پرداخت و اظهار کرد: شاید انگیزه جان هیک از طرح این نظریه ایجاد دوستی و وفاق بیشتر بین پیروان ادیان بوده و بر این اساس مبنایی فلسفی نیز برای آن درست کرده است.

وی با اشاره به نظریات مطرح شده در حوزه پلورالیسم گفت: یکی از دیدگاه های مطرح شده در این حوزه دیدگاه انحصارگرایی است و براساس آن حقانیت تنها متعلق به یک دین است و نجات‌بخشی نیز در همان دین منحصر می شود.

استاد دانشگاه تهران در نقد این دیدگاه گفت: این دیدگاه بر اساس آیات و روایات ما با رحمت واسعه الهی در ستیز است و هم چنان که برخی از جمله شهید مطهری گفته‌اند از ادیان دیگر نیز کسانی می توانند از اهل نجات باشند.

وی تشریح کرد: با این که ما معتقدیم که اسلام برحق بوده و حقانیت کامل دارد، اما از سوی دیگر قرآن در آیات متعددی از جمله آیه شریفه «ما کنا معذبین حتی نبعث رسولا» از رحمت واسعه خداوند سخن گفته و از همین روی رویکرد انحصارگرایی با رحمت واسعه الهی تناقض دارد.

این استاد فلسفه با اشاره به دیدگاه دوم یعنی «شمول گرایی» گفت: طرفداران این نظریه معتقدند که یک دین خاص نجات‌بخش مطلق است، اما برخی از پیروان ادیان دیگر هم می‌توانند از اهل نجات باشند؛ اشکال این دیدگاه نیز آن است که شاید به نوعی اهانت به پیروان دیگر ادیان می شود و نیز ممکن است نهایتا به پلورالیسم دینی منجر شود.

محمدرضایی با اشاره به طرح نظریه پلورالیسم دینی از سوی جان هیک تصریح کرد: جان هیک برای اینکه به این دیدگاه خود مبنای فلسفی دهد، از نظریه نومن و فنومن کانت بهره گرفته و آن را مبنای فلسفی خود قرار داده است؛ در حالی که بر خود این دیدگاه کانت اشکالات مهمی وارد است.

وی پس از تشریح نظریه کانت اظهار کرد: جان هیک معتقد است که ما باید پدیدارهای ادیان مختلف را در حد پدیدار و نه عین واقعیت بدانیم؛ همه در حد پدیدار درست هستند، اما اگر تصویر خود را به واقع نسبت دهند دچار خطا و مغالطه شده‌اند.

وی با بیان این که پذیرش چنین مبنایی از سوی کانت و سپس هیک مستلزم قبول «لاادری‌گری» در باب شناخت واقعیت است، در ادامه سخنان خود به نقد دیدگاه سیدحسین نصر در باب پلورالیسم دینی پرداخت و گفت: نصر بر آن است همه ادیان مبدأ و سرچشمه واحدی دارند و از آن به اسم اعظم یا حقیقة الحقایق تعبیر می‌کند.

استاد فلسفه دانشگاه تهران در تشریح دیدگاه نصر ادامه داد: نصر بر آن است که این حقیقت واحد تجلی‌های متفاوتی دارد که هر کدام در بستر خود اشاره به حقیقت مطلق دارند و از رهگذر این موضوع باید وحدت ادیان را جست و جو کرد.

وی افزود: نصر معتقد است هر دینی بر جنبه‌ای از الوهیت تأکید دارد و ادیان مختلف هر یک بعدی از ابعاد مختلف اسماء خداوند را متجلی می‌کنند و به زبان خود، آن حقیقت واحد را تبیین می‌کنند و ما وحدت ادیان را تنها باید در ذات مطلق بیابیم. جلوه های ادیان متفاوت بوده و در چارچوب خاص خود مطلق هستند.

محمدرضایی در ادامه سخنان خود با اشاره به اشکالات نظر نصر در باب پلورالیسم دینی عنوان کرد: نخست آن که نصر از شهود در درک آن واقعیت نهایی سخن گفته و ملاکی برای تمایز کشف صحیح از سقیم بیان نکرده است.

وی ادامه داد: همچنین در نظریه نصر تجلیات مختلف ادیان در عرض هم مفروض شده‌اند که به لحاظ عقلی ناممکن است. بعلاوه خداوند خود را در شرایع متجلی کرده و پذیرفتن نظر نصر مستلزم نسبیت گرایی در شرایع است. همچنین در نظر نصر مسئله فرق دین و دین‌واره‌ها و چگونگی تشخیص اینها از هم توضیح داده نشده است.

استاد دانشگاه تهران در پایان گفت: بنابراین با توجه به این تفاصیل به نظر می‌رسد که هنوز مبنای درستی برای پلورالیسم ارائه نشده و ما می‌توانیم از نظر معرفت شناسی یک دین را حق بدانیم و بنابر رحمت واسعه الهی پیروان ادیان دیگر را نیز از اهل نجات قلمداد کنیم.

انتهای پیام/