داستان ابراهیم نمایش تأدیب اخلاقی ایمان است

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم ، مسعود امید، استادیار گروه فلسفه دانشگاه تبریز یکی دیگر از ارائه‌دهندگان مقالات در دومین روز همایش بین‌المللی «فلسفه دین معاصر» بود که صبح امروز چهارم دی‌ماه مقاله خود با عنوان «گامی در تفسیر غیرکرکگوری از داستان ابراهیم؛ جستاری در سپر عقلایی، اخلاقی ایمان و خدای ابراهیمی» را در سالن غدیر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ارائه کرد.

وی در ابتدای سخنان خود با تأکید بر این که متون دینی اعم از ابراهیمی و غیر ابراهیمی می‌تواند منبع الهام بحثهای فلسفی باشد و این مهم البته در مقام کشف، و نه ارزیابی میسر می‌شود. الهام‌گیری از متون دینی روال رایجی در فرهنگهای مختلف است و از میان در سنت مسیحی توجه خاصی به داستان ابراهیم شده است.

وی با مرور بازتاب داستان ابراهیم در میان متفکران غربی گفت: از کانت به این سو، ما در شرف تکوین فلسفه‌ای دینی بر مبنای داستانهای دینی هستیم. کانت خود داستان ابراهیم را از منظر اخلاقی تفسیر کرده  و بر آن است که آن که در این داستان با ابراهیم سخن گفته خدا نبوده است!

این محقق و پژوهشگر خاطرنشان کرد: از منظر کانت خدا نمی‌تواند با انسان سخن بگوید و اگر سخن بگوید ما نمی‌توانیم تشخیص دهیم که آیا او واقعاً خداست یا نه! در داستان ابراهیم نیز چون امر به کشتن فرزند، متضمن یک کلام غیر اخلاقی است، غیر ممکن است که او خدا بوده باشد.

وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: داستان ابراهیم مورد تفکر شخصیتهای دیگری چون هگل و لویناس نیز قرار گرفته است؛ هگل به این داستان از منظر دیالکتیک روح در تاریخ می‌نگریست و ابراهیم را مظهر ناخشنودی آگاهی می‌دانست.

امید ادامه داد: کرکگور با رویکرد وجودی، تفسیری از داستان ابراهیم ارائه داده و این تفسیر مستلزم آن است که نظریه ایمان را از هر نوع عقلانیت تخلیه کنیم. اما به عقیده بنده بر اساس داستان ابراهیم ما می‌توانیم نوعی از عقلانیت را در نظریه ایمان بپذیریم.

وی با تشریح داستان ابراهیم از منظر کرکگور گفت: «ترس و لرز» کرکگور جذبه‌ای دارد که حتی یک فیلسوف تحلیلی را می تواند متأثر کند. دیدگاه کرکگور مبتنی بر ایمان‌گرایی حداکثری است و بدان معناست که هیچ گونه عقلانیتی در اخذ و کسب ایمان وجود ندارد و از همین روی انسان باید جهش کند. حتی شاید از منظر کرکگور معنی‌دار هم نیست که در حوزه ایمان از عقلانیت سخن بگوییم.

 استادیار گروه فلسفه دانشگاه تبریز با بیان این که عقلانیت در داستان ابراهیم در «ترس و لرز» به حالت تعلیق و تعویق درمی آید، گفت: هرچند از امکان عظیمی که کرکگور برای ما فراهم کرده، نباید غافل باشیم، اما به باور بنده می توان به گونه‌ای با این داستان مواجه شد که ظرفیت های عقلانی خود را نشان دهد.

وی با بیان این که به عقیده وی تفسیر کرکگور تنها تفسیر ممکن از این داستان نیست، عنوان کرد: بنده دو پیشنهاد دارم که منتهی به این مطلب می‌شود که ما وجه عقلانی این داستان را در نظر بگیریم: نخست آن که داستان حضرت ابراهیم(ع) دو مرحله‌ای است و دیگری به کار بستن خوانش معکوس است.

امید بیان کرد: کرکگور عامدانه بر روی مرحله اول تأکید کرده و ابراهیم را شهسوار ایمان دانسته است؛ اما به عقیده بنده این داستان بخش دومی نیز دارد و آن این که علاوه بر شهسوار ایمان، ما شاهنشاه اخلاق نیز داریم که همان خداوند متعال است؛ خداوندی که قاطعانه به ابراهیم هشدار می‌دهد که حق ندارد انسانی را قربانی کند و کرکگور این ندای الهی را نادیده گرفته است.

وی تأکید کرد: بر این مبنا داستان ابراهیم به ما می‌گوید که اگر ایمانی با تسلیم محض شروع شود ابراهیمی نیست؛ داستان ابراهیم تأدیب ایمان است و ایمان بدون جهت اخلاقی، ایمان نیست.

استادیار گروه فلسفه دانشگاه تبریز خاطرنشان کرد: در داستان ابراهیم مسئله برای نشان دادن تأدیب اخلاقی ایمان است؛ ایمان ابراهیمی جهت اخلاقی دارد و ابراهیم به خاطر تعلیق اخلاق شهسوار ایمان نشده است.

وی در بخش دیگر سخنان خود به توضیح پیشنهاد دوم خود یعنی خوانش معکوس پرداخت و گفت: اگر این داستان را از آخر به اول بخوانیم در فضای اخلاقی قرار می‌گیریم و درمی‌یابیم که ایمان در فضای اخلاقی شکل میگیرد.

امید با بیان این که بزرگترین مشکل خدایان یونان رعایت نکردن اخلاق بوده است، اضافه کرد: خدای ابراهیمی مقید به اخلاق است و این مطلب سهمگینی است و خداوند در ارتباط خود با انسان خود را به این نسبت اخلاقی مقید می‌کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تبریزدر جمع بندی سخنان خود گفت: از مباحث گفته شده چند نتیجه می توان گرفت: نخست آن که نباید از فضای اخلاقی داستان ابراهیم غافل شویم؛ داستان ابراهیم داستان ایمان محض نیست، بلکه داستان ایمان اخلاقی است. دیگر آن که ایمان و خدای ابراهیمی در چارچوب سپهری اخلاقی تعریف می‌شود.

وی ادامه داد: نکته دیگر آنکه هر کجا چنین ردپایی از اخلاق نباشد ردپایی از ایمان ابراهیمی نیز وجود نخواهد داشت. همچنین می توان بر خلاف کرکگور از عقلانیت اخلاقی ایمان ابراهیمی سخن گفت و در نهایت این که ایمان بدون رعایت اخلاق و عقلانیت اخلاقی می تواند عواقب وحشتناکی چون قتل نفس در پی داشته باشد.

امید در پایان سخنان خود سؤالی چالش برانگیز از حاضران پرسید و آن این که حال با این رویکرد داستان خضر و موسی را چگونه می توان تفسیر کرد؟
انتهای پیام/