بررسی جایگاه معاد توسط آیت الله سبحانی

به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم،به نقل از مرکز خبر از حوزه، آیت الله جعفر سبحانی ظهر امروز در پیش همایش حکیم ملاعلی زنوزی که در دانشگاه باقرالعلوم (ع) برگزار شد اظهار داشت: زنوز در قسمت شمال غربی تبریز و از توابع مرند است؛ این منطقه زرخیز و عالم پرور است.

مرجع تقلید شیعیان افزود: افکار غربی در این شهر به دلیل نزدیکی به شوروی سابق و ترکیه ورود کرد و در بین این افراد شخصیت‌هایی ظهور کردند که روح زمان را کاملاً درک کردند؛ از جمله مرحوم میرزا حسن زنوزی از نویسندگان دوره قاجار است؛ از دیگر این شخصیت‌های مرحوم آیت الله میرزا محمد حسن از شاگردان شیخ انصاری که دارای دو فرزند بود که شامل فیلسوف الدوله و آیت الله میرزا رضی بود که مرحوم آیت الله العظمی  بروجردی مسائل مهم را خدمت ایشان می‌فرستاد و از ایشان نظر خواهی می‌کردند.

آیت الله سبحانی بیان کرد: مرحوم ملاعبدالله و فرزندش ملاعلی زنوزی از دیگر بزرگان ما در زنوز هستند که توسط استادشان مرحوم نوری به مدرسه مروی رفتند و به تدریس مشغول شدند.

استاد سطوح عالی حوزه علمیه عنوان کرد: ملاعلی در مدرسه سپهسالار سابق که متصل به مدرسه مروی است تدریس کرده است؛ ایشان تا سال 1307 به تدریس فلسفه در این مدرسه مشغول بودند؛ این علما از نظر طبیعی، علمی و فلسفی فوق العاده هستند.

وی تصریح کرد: این دو استاد حکمت 17 کتاب را به رشته تحریر در آمدند که بسیار عمیق است؛ آثار ایشان باید جمع آوری شده وبه بهترین شکل تحقیق و تفسیر و چاپ شود.

آیت الله سبحانی اظهار داشت: در همایشی که برای مرحوم شیخ مفید برگزار شد، تمام آثار ایشان را منتشر کردند و باید در خصوص این دو عالم بزرگ نیز همین مساله انجام شود.

مرجع تقلید شیعیان بیان کرد: آثاری که از ایشان در دست ما وجود دارد، قلیل است؛ از جمله سبل الرشاد، بدایع، رساله رابط و... که در اختیار ماست که باید آثار دیگر ایشان نیز منتشر شود.

آیت الله سبحانی عنوان کرد: ایشان افکار کلامی متعددی دارند که در اینجا به بحث معاد می‌پردازیم؛ مساله معاد از نظر شرایع اسلامی و غیر اسلامی بسیار مهم است؛ این مساله به قدری مهم است که خداوند متعال در خطابات اول آفرینش به انسان به این مساله اشاره می‌کند.

استاد سطوح عالی حوزه علمیه تصریح کرد: نه تنها در آیین یهود و نصاری، بلکه در اولین خطابات الهی این مساله بیان شده است؛ مشرکان بیشترین حساسیت خود را روی ادیان، روی بحث معاد داشتند؛ آن‌ها می‌خواستند راحت زندگی کنند و به معاد هم فکر نکنند؛ مرحوم آیت الله العظمی طباطبایی 2 هزار آیه را پیرامون معاد در قرآن، احصا کرده بودند.

وی گفت: معاد در تورات کم و در انجیل به شکل کثیر مورد بحث واقع شده است؛ حذف معاد مساوی با حذف شریعت است؛ نمی‌توان نام شریعت را بیان کنیم ولی معادی در آن نباشد؛ اگر در بهاییت معادی در کار نیست یک مسلک است و دین نیست.

مرجع تقلید شیعیان خاطرنشان کرد: دین دارای سه رکن است که اولین آن توحید، معاد و رسالت است؛ در خصوص معاد مباحث فراوانی مطرح شده است؛ اگر بخواهیم این اشکالات را جمع آوری کنیم می‌توانیم به 10 شبهه در خصوص معاد اشاره کنیم.

آیت الله سبحانی بیان کرد: اولین شبهه آنها این است که وقتی مردیم و در زمین گم شدیم،  این اجزا را چه کسی می‌تواند بشناسد؛ شبهه دوم، ابطال شخصیت است؛ یعنی اگر انسان مرد و خاک شخصیت او از بین می‌رود چگونه باید شخصیت را به او داد؟ شبهه سوم، مساله آکل و مأکول است؛ چهارم بیان می‌کنند که اگر معادی باشد تعلق روح به بدن تناسخ است و تناسخ محال است.

استاد سطوح عالی حوزه علمیه عنوان کرد: پنجمین اشکال آنها این است که معاد بازگشت بالفعل است؛ ششم این است که بیان می‌کنند که اگر انسان معاد عنصری داشته باشد پس دوباره به دنیا برگشته است و این دنیا که مورد مذمت است هفتم این است بیان می‌کنند که زمین همه انسان‌ها را از نظر مواد کافی نیست و هشتم اینکه اگر خداوند بخواهد معادی داشته باشد کف زمین برای این افراد کافی نیست نهم این است که می گویند معاد جسمانی فاقد غرضی است و دهم این است بهشت و جهنم کجاست؟.

وی بیان کرد: اشکال پنجم در اینجا مورد بحث قرار می‌گیرد؛ گاهی بیان می کنندکه شیخ الرییس فرموده است که برای معاد جسمانی برهانی نیست، ولی برای روحانی برهان وجود دارد؛ پیامبر (ص) ما فرموده است که این مساله را مطرح کرده‌اند و ما باید بپردازیم؛ شیخ الرییس به معاد جسمانی قائل بوده است، ولی بیان می‌کند که برهانی برای آن نیست نه اینکه من به این مساله قائل نیستم.

آیت الله سبحانی عنوان کرد: در اینجا با تمام احترامی که برای شیخ قائل هستیم، باید بگوییم که معاد جسمانی عنصری هم برهان عقلی دارد؛ آن هم این است که خداوند در آیات قرآن از یک رشته نعمت‌های عنصری خبرداده است؛ از جمله میوه‌های بهشتی و نخل و درخت انار که مسلماً روح مجرد نمی‌تواند از این نعم بهره بگیرد؛ اگر قرار باشد که انسان از این میوه‌ها بهره بگیرد نمی‌تواند بدون اعتقاد به معاد جسمانی به این نعمات رسید و یا ازآن بهره ببرد.

استاد سطوح عالی حوزه علمیه تصریح کرد: تحقق این وعده‌ها در نیاز به معاد جسمی عنصری است؛ معاد روحانی برهانی محض است ولی برهان معاد جسمی بخشی عقلی است و بخشی نقلی.

وی در شرح اشکال پنجم بیان کرد: این سؤال مطرح بوده است که انسان وقتی که از این جهان رخت می‌بندند روح کامل است و تعلقش از ماده قطع می‌شود و اگر بخواهیم او را دوباره به دنیا برگردانیم بالفعل را به بالقوه تبدیل کرده‌ایم.

آیت الله سبحانی عنوان کرد: در این راستا پاسخ‌های بسیاری مطرح شده است که از آن جمله می‌توان به پاسخ مرحوم آخوند اشاره کرد که ایشان از راه دیگری این اشکال را حل کرده است؛ در مثنوی نیز این بحث بیان شده است که هیچ انگوری دیگر قوره نمی‌شود که نشان می‌دهد این بحث برای او نیز سؤال بوده است.

استاد سطوح عالی حوزه علمیه گفت: پاسخ صدرالمتالهین پاسخ متقنی است؛ ایشان در اسفار به معاد برزخی می‌پردازد و بدن انسان را بدن منفصل می‌داند و آن را عنصری نمی‌داند؛ این جواب روی ده اصل استوار است؛ امام راحل بیان کردند که همه اسفار مقدمه سفر نفس ایشان است که مشکل را حل می‌کند.

وی بیان کرد: بیان دیگر، بیان مرحوم حکیم زنوزی است؛ نباید ایشان را مرحوم حکیم تهرانی بنامید، بلکه ایشان زنوزی بوده و در تهران سالهایی را زندگی کرده است.

آیت الله سبحانی عنوان کرد: ایشان بیانی دارد که بیان ایشان توسط شیخ محمد حسین محشی کفایه بیان شده است ولی اسمی از ایشان نبرده است؛ مرحوم شیخ محمد حسین اصفهانی در رساله خود همین بحث را بیان می‌کند ولی نامی نمی‌برد.

مرجع تقلید شیعیان خاطرنشان کرد: شیخ بیان می‌کند که معاد جسمانی عنصری در صورتی محال است که نفس به سراغ بدن برود ولی اگر بدن به سراغ نفس برود، و در حرکت جوهریه به کمالی برسد که هماهنگ با نفس باشد از فعل به قوه نزول پیدا نکرده است.
استاد سطوح عالی حوزه علمیه بیان کرد: عین این جواب را مرحوم رفیعی بیان کرده است؛ ایشان زمانی در قم فلسفه تدریس می‌کرد که امام نیز مقداری از منظومه و اسفار را نزد ایشان خواندند که ایشان نیز همین جواب را بیان می‌کند که این مساله را به حکیم زنوزی نسبت بدهد.

وی افزود: مرحوم زنوزی این نظریه را به صورت روشن بیان کرده است؛ ایشان مقدمه‌ای را بیان می‌کند که وقتی بدن انسان خاک می‌شود، روح و نفس انسان در این خاک اثر می‌گذارد به گونه‌ای که این بدن غیر از این نفس به جایی دیگر اثر ندارد.

مرجع تقلید شیعیان بیان کرد: مرحوم صدوق در دوران ناصرالدین شاه، جسدش پیدا شد و وقتی مشاهده کردند که جسد ایشان سالم است و نه ناخن را گرفته و یک ناخن باقی مانده که مرحوم کنی بیان کردند که ایشان به دلیل استحباب ناخن آخر را به روز جمعه گذاشته‌اند.

آیت الله سبحانی عنوان کرد: ایشان بیان می‌کنند که هر بدنی در نفس خود اثری در خاک می‌گذارد که این خاک را از خاک‌های دیگر متمایز می‌کند؛ هر بدن برای خود یک هدف و نشانه‌ای دارد که بدن خاص سراغ همان نفس خاص خواهد رفت.
استاد سطوح عالی حوزه علمیه تصریح کرد: ایشان بیان می‌کند که در روز قیامت وقتی باران می‌آید خاک‌ها حرکت می‌کنند و هر معشوقی به سوی عاشق خود می‌رود؛ ایشان این مطلب را ناظر به حدیثی از امام صادق (ع) بیان می‌کنند.

وی افزود: درسال 1326 شمسی میرزای آشتیانی در فیضیه اسفار را تدریس کرد که در این درس نیز حاضر بودیم؛ ایشان به قدری خوب این سفرها را تشریح کرد که بیان کرد که بنده می‌توانم معاد جسمانی را ثابت کنم که از دست هیچ حکیمی بر نیاید؛ ایشان همان بیان ملاعلی مدرس یا زنوزی را می‌گفتند.

مرجع تقلید خاطرنشان کرد: اساتیدی که به تدریس معقولات مشغول هستند باید در بیان صدرالمتالهین به رساله هدایه ایشان مراجعه کنند و دلیلی که ایشان در این رساله آورده است را بیان کنند نه بیانی که در اسفار به آن پرداخته‌اند.

انتهای پیام/